ايران

ايران ٚ ايسلامي جؤمۊري ايران
ميللي شعار: استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی
ميللي سۊرۊد: مهر خاوران
مرکز		تئران
رسمي زوان		فارسي
رائج ٚ زوانان		۵۳٪ فارسي ۱۸٪ آذرباىجاني ؤ تۊرکي زوانان ۱۰٪ کۊردي ۷٪ گيلکي ؤ گلکي ۶٪ لؤری ۲٪ بلۊچي ۲٪ عربي ۲٪ باخي زوانان (أرمني، آسۊري، گؤرجي، لکي، سمناني، تالشي)
نژادي جرگه‌ئن		فارس، آذرباىجاني، گيلک، مازندراني، کۊرد، لؤر، بلۊچ، عرب
دين		ايسلام (رسمي)
أهالي نام		ايراني
حکۊمت ٚ نؤع		ايسلامي جؤمۊري
حاکمان   • رابر  • ريئيس جؤمۊر  • ريئيس جؤمۊر ٚ أولي معاون  • مجلس ٚ ريئيس  • قضائيه قوه ريئيس  • نگهبان ٚ شؤرا دبير		سید علي خامنه‌اي سید ابراهيم رئيسي محمد مخبر محمدباقر قاليباف غلامحسین محسني اژه‌اي أحمد جنتي
مقننه قوه
-	أعلا مجلس	نگهبان ٚ شؤرا
-	سفلا مجلس	ايسلامي شؤرا مجلس
تاريخي دؤره‌ئن   • ماد  • هخامنشي‌ئن  • أشکاني‌ئن  • ساساني‌ئن  • بۊىه‌ئن  • صفوي‌ئن  • أفشاري‌ئن  • زنديان  • قاجاري‌ئن  • پهلوي‌ئن  • ۱۳۵۷ انقلاب  • أساسي قانۊن ٚ تصويب  • أساسي قانۊن ٚ اصلاح		۶۷۸ پ. م ۵۵۰ پ. م ۲۴۷ پ. م ۲۲۴ م ۹۳۴ م ۸۸۰ ۱۱۱۴ ۱۱۲۹ ۱۱۷۵ ۲۴ آذر ۱۳۰۴ ۱۷ دی ۱۳۵۶ - ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ۱۲ آذر ۱۳۵۸ ۶ مرداد ۱۳۵۸
پيلئکي
-	پيلئکي	۱,۶۴۸,۱۹۵کيلۊمتر مربع (۱۸اؤم)
-	‌آو‌ (٪)	۷/۰۷
جمعیت
-	سرشۊماري (دی ۱۳۹۹)	۸۳,۵۶۰,۱۶۲ (۱۷اؤم)
-	جمعيت ٚ تراکؤم	۵۰ نفر ايته کيلۊمتر مربع مئن/km۲‏ (۱۲۶اؤم)
جي‌دي‌پي	(تخمين ۲۰۱۹)
-	مجمۊع	۱/۰۰۷ تريليۊن دؤلار (۱۸اؤم)
-	سرانه	۱۷/۶۶۲ دؤلار (۶۶اؤم)
جيني شاخص (۲۰۱۶)		۴۰/۰(متوسط)
اچ‌دي‌آی (۲۰۱۸)		۲۰۱۸ (بالا) (۶۵اؤم)
پۊل ٚ واحد		ريال (IRR)
زمات ٚ جيگا		ىۊتي‌سي ۳:۳۰+ (جهاني ساعت+۳:۳۰)
-	تاوستاني (DST)	ىۊتي‌سي ۴:۳۰+ (جهاني ساعت)
تقويم		خۊري تقويم
فرانئن ٚ ور		راست
اينترنتي دامنه		ir.
تلفؤن ٚ پيش شۊماره		+۹۸
برق
-	وؤلتاژ	۲۴۰~۲۲۰ وؤلت
-	فرکانس	۵۰ هرتز (یوروپلاگ، شوکو)

ایران کي اۊن ٚ رسمي نام، ايران ٚ ايسلامي جؤمۊري ايسه، ايته پيله کيشور خۊرخۊسي آسیا مئن ايسه. ايران ۱,۶۴۸,۱۹۵ کيلۊمتر مربع پيلئکي أمرأ، مئني‌خۊرتاو ٚ دۊوؤمي پيله کيشوره. ايران خۊرخۊسي کلسيا جه آذرباىجان ٚ جؤمۊري ؤ أرمنستان، کلسيا جه کاسپي درىا، خۊرتاوي کلسيا جه تۊرکمنستان، خۊرتاو ٚ جه أفغانستان ؤ پاکستان، نسا جه فارس ٚ خليج ؤ عؤمان ٚ درىا ؤ خۊرخۊس ٚ جه عراق ؤ تۊرکيه سامانان-أ فأرسه. أ کيشور ايته استراتژيک ٚ جيگا مئن قرار بيگيته دره ؤ هؤرمؤز ٚ تنگه کي اۊن ٚ نسا نهأ ايته مۊهم ٚ مسير نفت ٚ انتقال ٚ وأسي ايسه. ايران ٚ جمعيت ۸۳٫۵ ميليۊن نفر-أ دواره ؤ تئران، أ کيشور ٚ مرکز ؤ پيله‌ترين شأر ايسه. ايران ٚ رسمي زوان فارسي ايسه ولي أ کيشور ٚ دۊرۊن پۊر قؤم ؤ طاىفه زيوه ؤ هرته خۊشان ٚ مخصۊص زوان ؤ گۊىش ٚ أمرأ گب زنئده. ايران ٚ ايسلامي جؤمۊري خۊ أساسي قانۊن ٚ مئن، ايسلام-أ ايران ٚ رسمي دين ؤ شيعه-یأ ني اۊن ٚ رسمي مذهب اعلام بۊکۊده ؤ ويشتر مردۊم ني هأ دين ؤ مذهب-أ دۊمبال کۊنئده.

ایران

ايران ٚ مئن باستاني تمدؤناني ايلام ؤ جيرؤفت ٚ مأنستن نهأبۊد. أول بار کي ايران ٚ فلات ايته حکۊمت ٚ جير متحد بۊبؤست ماد ٚ پادشاهي زمات ٚ مئن بۊ کي اۊن ٚ تاريخ هفتصد سال ميلاد ٚ قبل-أ واگرده. شش قرن ميلاد ٚ قبل ٚ مئن پيله کۊرؤش هخامنشي امپراتۊري-أ بنا بۊکۊده ؤ ايته جه تاريخ ٚ پيله‌ترين امپراتۊريان-أ چأکۊده. مقدۊني اسکندر چهار قرن ميلاد ٚ قبل ٚ مئن ايران ؤ أ امپراتۊري-أ فتح بۊکۊده ؤ ايران ايته جه ىۊنان ٚ امپراتۊري مملکتان بۊبؤست. أشکاني‌ئن سه قرن ميلاد ٚ قبل سلۊکيان-أ کي ايته ىۊناني حکۊمت بۊ شکست بدأد ؤ دۊواره ايران ٚ حکۊمت اۊن ٚ بۊمي مردۊم ٚ دس دکفت. ميلادي سۊوؤمي قرن ٚ مئن ساساني‌ئن بامؤد قؤدرت ٚ سر ؤ چارصد سال ٚ ره ايران ٚ مئن حکۊمت بۊکۊدد ؤ مزديسنا-یأ خۊشان ٚ أصلي دين قرار بدأد. ايران ساساني‌ئن ٚ زمات هميشک رۊم ٚ أمرأ جنگ ٚ سر ايسابۊ ؤ هأن باعث بۊبؤسته بۊ کي ايران ضعيف ببه. هفتؤمي ميلادي قرن ٚ مئن مۊسلمانان ساساني امپراتۊري-أ فترکستد ؤ ايران-أ ساساني‌ئن ٚ جه بيگيتد ؤ ايسلام-أ اۊن ٚ مئن رواج بدأد. ايسلامي خلافت ٚ زمات ٚ جه تا سيزدهؤمي قرن، أدبي، علمي ؤ هۊنري کۊنۊشان ايران ٚ مئن رؤنق دأشتي ؤ ايران ٚ مردۊم ايسلام ٚ زرين زمات ٚ مئن پۊر تأثير دأشتيد. نؤهؤمي ميلادي قرن ٚ مئن دۊواره ايراني حکۊمتان، ايسلام ٚ پسي بامؤد کار ٚ سر ؤ دهؤمي قرن ٚ مئن تۊرکان کۊچ بۊکۊدد ايران-أ کۊچ بۊکۊدد ؤ گلف گلف خۊشان ٚ ره ايران ٚ مئن حکۊمت ني تشکيل بدأد. سيزدهؤمي ميلادي قرن مؤغؤلان ايران-أ فترکستد ؤ ايلخانان ٚ حکۊمت کار ٚ سر بامؤ ؤ بعد ني ايران تیمۊري امپراتۊري دس دکفت.

صفوي‌ئن خۊشان ٚ دؤره مئن اقتصاد-أ رؤنق بدأد ؤ ايران ٚ مرزان-أ ايمن بۊکۊدد. صفوي‌ئن ٚ دؤره مئن بۊ کي ۹ قرن ٚ پسي ايته مستقل ؤ بۊمي حکۊمت ايران-أ خۊ دس بيگيفت ؤ کشور ٚ رسمي مذهب-أ شيعه بۊکۊده ؤ هۊ زمات تا هسأ شيعه ايران ٚ غالب ٚ مذهب ايسه. صفوي‌ئن ٚ پسي، زندي‌ئن ؤ أفشاري‌ئن ايران ٚ سر حکۊمت بۊکۊدد. قاجاري‌ئن ٚ زمات، ايران رۊسيه أمرأ ور دکفت ؤ اۊشان ٚ جنگان ٚ مئن ايران پۊر جه خۊ شأران ؤ اۊستانان-أ دواخته. ۱۲۸۰ شمسي دهه مئن مشرۊطه جۊمبش ايران ٚ مئن قۊدرت بيگيفت ؤ مشرۊطه أساسي قانۊن ايران ٚ مئن ايجرا بۊبؤست. ۱۳۰۴ سال ٚ دۊرۊن پهلوي حکۊمت کار ٚ سر بامؤ کي اۊن ٚ بنانئأنکس ني رضاشا بۊ. أ دؤره معايران ٚ مئن پيله اصلاحات ايجاد ؤ کيشور ٚ زيرساخت تقويت بۊبؤست. محمدرضا پهلوي ني هأ سياست-أ خۊ دؤره مئن پيش بيگيفته ؤ ايران ٚ اقتصاد پۊر رؤشد ؤ رؤنق بيگيفت. بأزين ني اي سري دليل ٚ وأسي مردۊم أ حکۊمت ٚ جه ناراضي بۊبؤستد تا أنکي ۱۳۵۷ سال ٚ مئن رؤح‌الله خؤمىني ايته ايسلامي اينقيلاب ٚ أمرأ پادشايي حکۊمت-أ بيگاده ؤ ايران ٚ ايسلامي جؤمۊري حکۊمت ايجاد بۊبؤسته. ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ سال ٚ جه عراق ايران ٚ أمرأ ايته پيله جنگ بۊکۊد کي ايران ٚ اقتصاد ؤ مردۊم ٚ زيوش ٚ کیفيت ٚ سر پۊر منفي أثر بنأبۊ. هسأ ايران ٚ رابر سید علي خامنه‌اي ايسه کي خؤمىني پسي رابر بۊبؤسته ؤ ايسلامي جؤمۊري دۊوؤمي رابر ايسه. ايران متحد ٚ ملتان ٚ سازمان، اقتصادي ايلجار ٚ سازمان، ايسلامي ايلجار ٚ سازمان ؤ اؤپک ٚ سازمان ٚ مئن عضوه ؤ خۊ منطقه مئن ايته جه پيله قۊدرتان ايسه. ايران خدماتي، صنعتي ؤ کيشاورزي بخشان ٚ مئن زيرساخت دأره کي أ کيشور ٚ اقتصاد ٚ ىارايي-أ بۊجؤر بؤره ولي أ کيشور ٚ اقتصاد ٚ پيله بخش هله نفت ؤ گاز ٚ سر تمرکؤز دأره ؤ مالي فساد ني جه باخي اۊن ٚ اقتصاد ٚ ايرادان ايسه. ايران طبيعي منبعان ٚ نظر ٚ جه پۊر غني ايسه ؤ اؤپک ٚ عضوان ٚ مئن سومي پيله نفت ٚ ذخيره-یأ دأره.

نام

ایران واژهٔ باستان فارسی مین «آئیریانا» (airya) و فارسی میانه مین به شکل «اِران» (erān) بو، و وجه شکل قدیم «airya nama» بیگیفته ببسته بو و به معنای «مردمان اصیل سرزمین » ایسه. ایران کردستان مین هنوز ایران با هو ایسم قدیمی «اِران» تلفظ به. ایر واژه مین به‌معنی «آزاده» و اونه جمع «ایران» به‌معنی «آزادگان» ایسه. ایران ایسم لغت مین به معنی «سرزمین آریاییان» ایسه و مدت‌ها قبل ان که ایسلام بایه اونه ایسم بومی ایران، اران، یا ایرانشهر بو. البته ۶۰۰ سال قبل میلاد جا تا ۱۳۱۴ (۱۹۳۵) تمام دنیا مین با ایسم «پرشیا» شناخته بوستی.

تاريخ

قبل ایسلام دوره هان

• ایلامیان (۳۲۰۰ سال ویشتر پ. م. - ۵۳۹ پ.م.)
• ماد (آغاز قرن هشتم پ. م. - ۵۵۰ پ. م.) «نخستین پادشاهی آریاییان ایران مین» ؛ بنیان‌گذار دیاکو ؛ پادشاه نامدار هووخشتره
• هخامنشیان (۵۵۹ پ. م. - ۳۳۰ پ. م.) بنیان‌گذار کورش بزرگ ؛ پادشاهان نامدار داریوش یکم و خشایارشا
• سلوکیان (۳۳۰ پ. م. - ۱۲۹ پ. م.) بنیان‌گذار سلوکوس یکم
• اشکانیان (۲۵۶ پ. م. - ۲۲۴ م.) «استقلال ایران سلوکیان جا » ؛ بنیان‌گذار اشک یکم ؛ پیله شهریاران مهرداد یکم و ارد یکم
• ساسانیان (۲۲۴ م. - ۶۵۲ م.) بنیان‌گذار اردشیر بابکان ؛ پیله شهریاران شاپور یکم، شاپور دوم و انوشیروان

بعد ایسلام دوره هان

• طاهریان (۲۰۶ - ۲۵۹ ه. ق.) بنیان‌گذار طاهر بن حسین ذوالیمینین
• صفاریان (۲۶۱ - ۲۸۷ ه. ق.) بنیان‌گذار یعقوب بن لیث صفاری
• سامانیان (۲۶۱ - ۳۸۹ ه. ق.) بنیان‌گذار اسماعیل سامانی
• زیاریان (۳۱۵ - ۴۶۲ ه.ق.) بنیان‌گذار مرداویج زیار زای ؛ شهریار نامدار قابوس بن وشمگیر
• بوییان (۳۲۰ - ۴۴۰ ه.ق.) بنیان‌گذار عمادالدوله علی ؛ پیله شهریار عضدالدوله
• غزنویان (۳۸۸ - ۵۵۵ ه.ق.) بنیان‌گذار سلطان محمود غزنوی
• سلجوقیان (۴۲۹ - ۵۱۱ ه.ق.) بنیان‌گذار طغرل بیک ؛ پیله شهریاران ملکشاه و سلطان سنجر
• خوارزمشاهیان (۴۷۰ - ۶۱۷ ه.ق.) بنیان‌گذار انوشتکین غرجه ؛ شهریار نامدار سلطان محمد
• ایلخانان مغول (۶۵۴ - ۷۳۶ ه.ق.) بنیان‌گذار هلاکو خان
• تیموریان (۷۷۱ - ۹۰۳ ه.ق.) بنیان‌گذار تیمور گورکانی
• صفویان (۹۰۶ - ۱۱۳۵ ه.ق.) بنیان‌گذار شاه اسماعیل یکم ؛ پیله شهریار شاه عباس یکم
• افشاریان (۱۱۴۸ - ۱۲۱۰ ه.ق.) بنیان‌گذار نادرشاه
• زندیان (۱۱۶۳ - ۱۲۰۹ ه.ق.) بنیان‌گذار کریمخان زند
• قاجار (۱۲۰۹ - ۱۳۴۵ ه.ق.) بنیان‌گذار آقامحمدخان ؛ شهریار نامی ناصرالدین شاه
• پهلوی (۱۳۴۵ ه.ق./ ۱۳۰۴ ه.خ. - ۱۳۵۷ ه.خ.) بنیان‌گذار رضا شاه
• نظام جمهوری اسلامی (۱۳۵۷ ه.خ. - تا الانی ) بنیان‌گذار روح الله موسوی خمینی

جۊغرافي

ایران شرق جا با افغانستان و پاکستان؛ شمال شرقی جا با ترکمنستان، بخش میانی شمال جا با دریای کاسپین، شمال غربی مین با جمهوری آذربایجان و ارمنستان؛ غرب مین با ترکیه و عراق؛ و سرانجام جنوب جا با آبان خلیج فارس و دریای عمان همسایه‌ ایسه.

ایران دید طبیعی جا ، جه شمال به رود اترک، دریای کاسپین و رود ارس، خاور جا به کوهان هندوکش و کوهان باختری دره سند، باختر جا به دامنه‌هان باختری کوهان زاگرس و حوضه آبریز اروندرود و جنوب مین به خلیج فارس و دریای عمان محدود ایسه . ایران نصف ویشتر کویری و نیمه کویری ایسه . حدود یک سوم ایران هم کوهستانی ایسه و بخش کوچکی جه ایران (شامل جلگهٔ جنوب دریای کاسپین و جلگهٔ خوزستان) هم جه جلگه‌هان حاصلخیز تشکیل ببوسته. ایران بلندترین کوه هم دماوند (۵۶۷۱ متر) ایسه.

جی دید جوغرافیایی،ایران غربی‌ترین شهر کلیساکندی؛ شرقی‌ترین شهر جالق؛ شمالی‌ترین شهر پارس آباد؛ و جنوبی‌ترین شهر چابهار ایسه

غذا ؤ خۊراک

نام فارسی	نام انگلیسی	نوع	ترکیبات اصلی	تصویر
آش	Āsh	میان وعده	آب، سبزیجات، رشته، حبوبات
اشکنه	Eshkenh	غذا	تخم مرغ، نان، پیاز، آب، ادویه
باقلاپلو	Baghla Polo	غذا	باقالا، برنج، سبزیجات، گوشت
بریانی	Beryani	غذا	گوشت، روغن، نعنا، گردو
ترشی	Torshi	چاشنی	میوه‌جات، سبزیجات، سرکه، آب
حلوا	Halva	دسر	آب، آرد، شکر، هل، گلاب
خاگینه	Khagine	دسر	تخم مرغ، نعنا، زردچوبه
خورش	Khoresh	غذا	لپه، گوشت، آب، سیب‌زمینی
سمبوسه	Sambose	غذا	نان، گوشت، سبزیجات، حبوبات
شربت	Sharbat	نوشیدنی	آب، شکر، طعم دهنده مصنوعی
شله زرد	Shole Zard	دسر	آب، برنج، زعفران، ادویه‌جات
آبگوشت	AbGosht	غذا	آب، گوشت، سبزیجات، حبوبات
شیربرنج	ShirBerenj	چاشنی	شیر، شکر، برنج، شیره
شیرین پلو	Shirin Polo	غذا	برنج، پرتغال، زعفران، فلفل سیاه
عدس پلو	Adas Polo	غذا	عدس، برنج، ادویه‌جات، سبزیجات
حلیم	Halim	میان وعده	گندم، جو، عدس، گوشت
فرنی	Kheer	غذا	آردبرنج، گندم، شیر، شکر، زعفران
عدسی	Adasi	غذا	عدس، پیاز، نعنا، آرد، ادویه‌جات
کاچی	Kachi	دسر	آرد، شکر، گلاب، روغن، زعفران
کباب	Kabab	غذا	کباب، ادویه‌جات، خمیر نان
کله پاچه	KalePache	غذا	سر گوسفند، روغن، آب، ادویه‌جات
کلوچه	Koloche	میان وعده	آرد گندم، شکر، روغن
کوفته	Kofteh	غذا	سبزیجات، گوشت، آب، برنج
آلبالوپلو	Albalo Polo	غذا	آلبالو، برنج، آب، سبزیجات	فاىل:Ālbāloo polu (1).jpg
دلمه	Dolme	غذا	گوشت، سبزی، برگ مو، سیب زمینی
دمپختک	Dampokhtak	غذا	برنج، رب، پیاز، روغن، فلفل
رشته پلو	Reshte Polo	غذا	گوشت، پیاز، کشمش، خرما
کوکو	KoKo	غذا	سبزیجات، تخم مرغ، آرد، سیب‌زمینی
زرشک پلو	Zershk Polo	غذا	مرغ، گوشت، برنج، رب، ادویه‌جات
سبزی پلو	Sabzi Polo	غذا	برنج، سبزیجات، زعفران، ماهی
کتلت	Kotlet	غذا	گوشت، سیب‌زمینی، پیاز، تخم مرغ
کلم پلو	Kalam Polo	غذا	کلم، برنج، سبزیجات
کله جوش	KalJosh	غذا	پیاز، کشک، زردچوبه، روغن، گردو
لوبیا پلو	Loobiya Polo	غذا	باسمانی، برنج، لوبیا سبز، گوشت
میرزاقاسمی	Mirza Ghassemi	غذا	بادنجان، ادویه‌جات، تخم مرغ، سبزیجات
نخودپلو	Nokhod Polo	غذا	نخود، برنج، حبوبات، سبزیجات
یتیمچه	Yatimche	غذا	بادنجان، گوجه، سیب‌زمینی، پیاز

ايران ٚ کيشوري تخسيمان

• ايران ۳۱ تا اۊستان دأره:

ایران ٚ اۊستانان ٚ نخشه

رچ	اۊستان ٚ نام	اۊستان ٚ کؤد	مرکز	تأسيس	پيلئکي	جمعيت (۱۳۹۵ سال)	اۊستان ٚ جيگا ايران ٚ نخشه مئن	اۊستان ٚ مرکز ٚ مختصات
۱	خۊرتاوي آذرباىجان	سوؤم	تبريز	۱۳۱۶	۴۵,۶۵۰	۳,۹۰۹,۶۵۲		۳۸,۰۵۲۴۶۷۵°کلسيايي ۴۶,۲۸۴۹۹۲۷°خۊرتاوي
۲	خۊرخۊسي آذرباىجان	چارؤم	اۊرۊميه	۱۳۱۶	۳۷,۴۱۱	۳,۲۶۵,۲۱۹		۳۷,۵۲۹۶۰۷۱°کلسيايي ۴۵,۰۴۶۵۴۸۷°خۊرتاوي
۳	أردبيل	بيس ؤ چارؤم	أردبيل	۱۳۷۲	۱۷,۸۰۰	۱,۲۷۰,۴۲۰		۳۸,۲۴۶۴۷۱° کلسيايي ۴۸,۲۹۵۰۵۲° خۊرتاوي
۴	اصفهان	دهؤم	اصفهان	۱۳۱۶	۱۰۷,۰۲۹	۵,۱۲۰,۸۵۰		۳۲,۶۵۱۳۹° کلسيايي ۵۱,۶۷۹۱۲° خۊرتاوي
۵	ألبۊرز	سي‌اؤم	کرج	۱۳۸۹	۵,۸۳۳	۲,۷۱۲,۴۰۰		۳۵,۸۲۱۴۳۳° کلسيايي ۵۰,۹۶۲۴۸۶° خۊرتاوي
۶	ايلام	شانزدهؤم	ايلام	۱۳۵۳	۲۰,۱۳۳	۵۸۰,۱۵۸		۳۳,۶۳۸۵۳۱° کلسيايي ۴۶,۴۲۲۶۴۹° خۊرتاوي
۷	بۊشهر	هيجدهؤم	بۊشهر	۱۳۵۲	۲۲,۷۴۳	۱,۱۶۳,۴۰۰		۲۸,۹۲۲۰۴۱° کلسيايي ۵۰,۸۳۳۰۹۲° خۊرتاوي
۸	تئران	بيس ؤ سوؤم	تئران	۱۳۵۷	۱۲,۹۸۱	۱۳,۲۶۷,۶۳۷		۳۵,۶۹۹۷۳۱° کلسيايي ۵۱,۳۳۸۰۵° خۊرتاوي
۹	چارمحال ؤ بختياري	چاردهؤم	شأرکۊرد	۱۳۵۲	۱۶,۳۳۲	۹۴۷,۷۶۳		۳۲,۳۵۵۵۹۴۲°کلسيايي ۵۰,۸۲۷۴۲۶۷°خۊرتاوي
۱۰	نسايي خۊراسان	بيس ؤ نؤهؤم	بيرجند	۱۳۸۳	۱۵۱,۱۹۳	۷۶۸,۸۹۸		۳۲,۸۴۶۲۱۵۹° کلسيايي ۵۹,۲۹۱۱۴۲۲° خۊرتاوي
۱۱	رضوي خۊراسان	نؤهؤم	مشهد	۱۳۱۶	۱۱۸,۸۵۴	۶,۴۳۴,۵۰۱		۳۶,۳° کلسيايي ۵۹,۶° خۊرتاوي
۱۲	کلسيايي خۊراسان	بيس ؤ هشتؤم	بۊجنۊرد	۱۳۸۳	۲۸,۴۳۴	۸۶۳,۰۹۲		۳۷,۴۵۲۴۳۸۳°کلسيايي ۵۷,۳۲۳۵۱۷۷°خۊرتاوي
۱۳	خۊزستان	شيشؤم	أهواز	۱۳۱۶	۶۴,۰۵۵	۴,۷۱۰,۵۰۹		۳۱,۵۳۱۷۱۶۲° کلسيايي ۴۹,۸۸۰۳۲۸۱° خۊرتاوي
۱۴	زنجان	نۊزدهؤم	زنجان	۱۳۵۲	۲۱,۷۷۳	۱,۰۵۷,۴۶۱		۳۶,۶۷۰۹۴° کلسيايي ۴۸,۴۸۵۱۱۱° خۊرتاوي
۱۵	سمنان	بیسؤم	سمنان	۱۳۵۵	۹۷,۴۹۱	۷۰۲,۳۶۰		۳۵,۵۷۲۲۶۹° کلسيايي ۵۳,۳۹۶۰۴۹° خۊرتاوي
۱۶	سيستان ؤ بلۊچستان	ىازدهؤم	زاهدان	۱۳۳۶	۱۸۰,۷۲۶	۲,۷۷۵,۰۱۴		۲۹,۴۵۴۵۷۸۶°کلسيايي ۶۰,۸۵۳۶۴۷°خۊرتاوي
۱۷	فارس	هفتؤم	شيراز	۱۳۱۶	۱۲۲,۶۰۸	۴,۸۵۱,۲۷۴		۲۹,۶۴۹۶۸۸۴°کلسيايي ۵۲,۵۰۸۸۶۹۶°خۊرتاوي
۱۸	قزوين	بيس ؤ شيشؤم	قزوين	۱۳۷۶	۱۵,۵۶۷	۱,۲۷۳,۷۶۱		۳۶,۲۶۶۸۱۹° کلسيايي ۵۰,۰۰۳۸۱۱° خۊرتاوي
۱۹	قؤم	بيس ؤ پنجؤم	قؤم	۱۳۷۵	۱۱,۵۲۶	۱,۲۹۲,۲۸۳		۳۴,۶۴۳۷۱۱° کلسيايي ۵۰,۸۹۰۶۴° خۊرتاوي
۲۰	کۊردستان	دوازدهؤم	سنندج	۱۳۳۷	۲۹,۱۳۷	۱,۶۰۳,۰۱۱		۳۵,۳۰۲۹۴۲۲°کلسيايي ۴۷,۰۰۲۶۳۱۲°خۊرتاوي
۲۱	کرمان	هشتؤم	کرمان	۱۳۱۶	۱۸۱,۷۸۵	۳,۱۶۴,۷۱۸		۳۰,۲۸۰۲۷° کلسيايي ۵۷,۰۶۷۰۲° خۊرتاوي
۲۲	کرمانشاه	پنجؤم	کرمانشاه	۱۳۱۶	۲۴,۹۹۸	۱,۹۵۲,۴۳۴		۳۴,۳۴۶۴۸۱° کلسيايي ۴۶,۴۲۰۵۵۹° خۊرتاوي
۲۳	کۊهگيلۊىه ؤ بؤىر أحمد	هيفدهؤم	ىاسۊج	۱۳۵۵	۱۵,۵۰۴	۷۱۳,۰۵۲		۳۰,۶۵۷۰۵۷ کلسيايي ۵۱,۶۰۰۲۹۴ خۊرتاوي
۲۴	گۊلستان	بيس ؤ هفتؤم	گۊرگان	۱۳۷۶	۲۰,۳۶۷	۱,۸۶۸,۸۱۹		۳۶,۸۶۳۳۹۱۴°کلسيايي ۵۴,۴۴۸۵۷۸۲°خۊرتاوي
۲۵	گيلان	أول	رشت	۱۳۱۶	۱۴,۰۴۲	۲,۵۳۰,۶۹۶		۳۷,۲۲۳۴۳۱°کلسيايي ۴۹,۶۳۵۵۰۹۱°خۊرتاوي
۲۶	لؤرستان	پانزدهؤم	خۊرۊم آباد	۱۳۵۲	۲۸,۲۹۴	۱,۷۶۰,۶۴۹		۳۳,۴۶۶۶۶۶۷°کلسيايي ۴۸,۳۵°خۊرتاوي
۲۷	مازندران	دۊوؤم	ساري	۱۳۱۶	۲۳,۸۴۲	۳,۲۸۳,۵۸۲		۳۶,۵۶۵۸۳۳۳°کلسيايي ۵۳,۰۵۹۷۲۲۲°خۊرتاوي
۲۸	مرکزي	صيفرؤم	أراک	۱۳۲۶	۲۹,۱۲۷	۱,۴۲۹,۴۷۵		۳۴,۰۸۰۰۱۱۲°کلسيايي ۴۹,۶۷۷۲۳۳۴°خۊرتاوي
۲۹	هؤرمؤزگان	بيس ؤ دۊوؤم	بندرعباس	۱۳۴۶	۷۰,۶۹۷	۱,۷۷۶,۴۱۵		۲۷,۱۸۳۳۳۳۳°کلسيايي ۵۶,۲۶۶۶۶۶۷°خۊرتاوي
۳۰	همدان	سيزدهؤم	همدان	۱۳۵۲	۱۹,۳۶۸	۱,۷۳۸,۲۳۴		۳۴,۸۰۶۵°کلسيايي ۴۸,۵۱۶۲۴۷۲°خۊرتاوي
۳۱	ىزد	بيس ؤ ىکؤم	ىزد	۱۳۵۲	۷۳,۴۷۷	۱,۱۳۸,۵۳۳		۳۱,۸۹۶۶۱° کلسيايي ۵۴,۳۶۰۶۸° خۊرتاوي

مردۊم

پیشینهٔ تاریخی تمدن ایران واگرده به تمدنان عیلام، شهر سوخته، جیرفت و... ، ولی اون شروع تاریخ سیاسی جی آغاز ایران حکومت پادشاهی زمان ماد مین ایسه. شاهنشاهی ماد، ایران نخسین شاهنشاهی بو و هناویسی به عنوان ایران شروع تاریخ شاهنشاهی درنظر بیگیفته ببسته.

ایران امروزه جه اقوام زیادی من جمله :آذربایجانی(آذری)، کرد، لر، بختیاری، بلوچ، مازندرانی(مازنی)، گیلک، قشقایی، عرب، لک، تالشی، ترکمن، خلج، آشوری، کلدانی، مندایی(صائبی)، تات، گرجی، سیستانی، ارمنی، و یهودی تشکیل ببوسته.

ایران مین حدود ۲۰ تا زوان و ۱۱۰ تا گویش زبانی رواج داره و ایران پیله ترین گروه‌هان زوانیا فارسی، ترکی آذربایجانی، کردی، ترکمنی، گیلکی، مازندرانی، خلجی، تالشی، لری، بختیاری، عربی، بلوچی، لکی، دیلمی، تاتی، ارمنی، آشوری، مندایی، گرجی، عبری، کلدانی و غیره تشکیل دهه . ایران زوان رسمی و ایداری فارسی ایسه.

فارسی ایته جه زوانان شاخیه هند و اروپایی ایسه . براساس اصل پانزدهم ایران قانون اساسی کتابان درسی باید با ا زوان و خط ببه ، ولی ایستفاده جه زوانان محلی و قومی مطبوعات مین و رسانان گروهی و درس دان اوشان ادبیات مدارس مین ، کنار زوان فارسی آزاد ایسه.

سربس

ايران ٚ اۊستانان

أردبيل، ألبۊرز، اصفهان، ايلام، بۊشهر، تئران، چارمحال ؤ بختياري، خۊرتاوي آذرباىجان، خۊرخۊسي آذرباىجان، کلسيايي خۊراسان، رضوي خۊراسان، نسايي خۊراسان، خۊزستان، زنجان، سمنان، سيستان ؤ بلۊچستان، فارس، قزوين، قؤم، کۊردستان، کرمان، کرمانشاه، کۊهگيلۊىه ؤ بؤىر أحمد، گۊلستان، گيلان، لؤرستان، مازندران، مرکزي، هؤرمؤزگان، همدان، ىزد