گيلکي زوؤن

گيلکي (واگۊىه: /Giləki/) يته هندؤاۊرۊپايي زوؤن ؤ گيلان ٚ مردۊم ٚ ويشتر ٚ ماري زوؤن هيسه. اي زوؤن قزوين، ألبؤرز ؤ مازندران ٚ اۊستان ٚ مئن ني يته بۊمي ؤ شنأته ببه زوؤن هيسه ؤ پۊر گۊتنکس دأره. گيلکي خۊرتأو ٚ را مازندراني زوؤن ؤ خۊرخؤس ٚ را تالشي زوؤن ٚ همرأ مجاور هيسه ؤ چنته مۊختلف لأجه ؤ گۊىش دأره.

گيلکي کاسپين ٚ زوانان ٚ گۊد ٚ مئن قرار گيره ؤ دئبأخي کاسپين ٚ زوؤنؤن، تالشي ؤ مازرۊني مۊسؤن ٚ همرأ يته گۊد ؤ خؤنواده ٚ مئن دره ؤ اۊشؤن ٚ همرأ پۊر شباهت دأره. گيلکي هأتؤ ني باخي خۊرخۊسي کلسيا ايراني زوانانˇ أمرأ کۊردي ؤ بلۊچي ؤ سمناني ؤ سيوندي مأنستن، شباهت دره ؤ اۊشانˇ أمرأ ايته زواني هال ٚ مئن قرار گيره.

گۊىشؤن

گيلکي زوؤن سۊته أصلي گۊيش يأني، بيه پسي ؤ بيه پيشي ؤ گالشي-ئه تقسيم بۊنه. بيه پيشي ؤ بيه پسي گۊيش، اسپي رۊ توسط کسن ٚ جي سيفا بۊنن؛ گالشي ني گيلان ؤ مازندران  ٚ اۊستان ٚ نسايي ارتفاعات ؤ بندؤن؛ و قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن ٚ مئن رایج هيسه. سۊته أصلي گۊيش وؤجۊد دأره ولي هرته گۊيش خؤره چندين بۊن‌گۊيش يا لأجه  دأره ؤ گيلکؤن گاگلف خۊ لأجه' ايشاره گۊدن ٚ ره خۊ شأر يا محل ٚ نؤم-ه هأورن، مثلا: فؤمن ٚ گيلکي، رشت ٚ گيلكي، لايجؤن ٚ گيلکي، رۊد ٚ سر ٚ گيلکي، تنکابؤن ٚ گيلکي، ألمۊت ٚ گيلکي، تالکان ٚ گيلکي و… گيلکان گيلکي-أ مۊختلف گۊىشانˇ أمرأ گب زنده کي جه نظر فؤنتيک ؤ أفعالˇ صرف ايبچه تفاوت درده کي ناشي جه اقليمˇ تدريجي تحول ايسه. تقريبن تمؤم ٚ زوؤنؤن گۊيش‌بندي بۊنن ؤ حتی خيلي زوانؤن ٚ مئن، منن کسن ٚ گۊيش-ه بفأمن، ولي گيلکؤن ٚ زوؤن ايته نيه ؤ گيلکي‌زوانان تۊنن برأحتي کسن ٚ گۊيش ٚ گبؤن-ه متوجه بؤبۊن.

گؤستردگي

ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.

گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه. گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا چالۊس، خۊرخؤس ٚ را تا رزوندي ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه. گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.

گيلکي واجه‌ئن

اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ فارسي ؤ اينگيليسي معادلانˇ ورجه:

فارسي	بيه پيش	بيه پس	اينگيليسي
صورت / چهره	ديم	ديم	Face
زمان	زمات، زمت	زمات	Time
بالا	جؤر	جؤر	Up
پایین	جير	جير	Down
زیر	بۊن	بۊن	Under
پدر	پئر	پئر	Father
کودک / بچه	زأک، زأی	زای / زاک	Baby / Kid
پسر	ريکه، وچه	رِی / رِئک	Boy
دختر	لاکۊ / دتر	کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر	girl / Daughter
پدر زن	زن پئر	زن پئر	Father in law
مادر	مار	مار	Mother
خواهر	خاخۊر	خاخۊر	Sister
برادر	برار، برأر	برار	Brother
برادر شوهر	شۊ برأر	مردˇ برار	Brother in law
مادر شوهر	شۊ مار	مردˇ مار	Mother in law
بزرگ	پيله، پيلا	پيله	Great
لیز / سُر	ليسک	ليسک	Lubricious
ترد و شکننده	کرچ	کَرچ	Brittle
آویزان کردن / آویختن	وارگنئن، درگئنتن	اۊرگادن / وارگادن	Hangning
به دنبال کشیدن	هکشئن	فَکِشِن / دکشن	Drag
مکیدن	فۊدۊشتن	فۊدۊشتن / اۊدۊشتن	Sucking
میل داشتن	واسَن	واستن	Appetite or Desire
ریختن مایعات	فؤدن، شؤندن، کألئن	فۊکۊدن / فۊگۊدن	Pouring of Liquids
درخت	دار	دار	Tree
زنبور	سیفتال	گَرزَک	Bee
سنجاقک	تيتيل	چيچيلاس / ککر	Dragonfly
گاو	گؤ، مال	گاب	Cow
گربه/بچه گربه	پیچا/پیچا کوته	پیچا/پیچا کوته	Cat/Kitty
گردو	آغۊز / گۊرکان	آغۊز	Nut
اردک	بیلی / سیکا	بیلی	duck
مرغ خانگی	کرک	کَرک	Hen
گنجشک	ملجه / چيچيني	چيچيني	Sparrow
مار	ميۊلئم	لانتي	Snake

گيلکي دابدستور

أليفبي

گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس ايتؤره:

رديف	حرفˇنؤم	حرف
۱	کۊجي هفت	ˇ
۲	أليف	آ، أ، ا
۳	بي	ب
۴	پي	پ
۵	تي	ت
۶	ثي	ث
۷	جأم	ج
۸	چي	چ
۹	حي	ح
۱۰	خي	خ
۱۱	دال	د
۱۲	ذال	ذ
۱۳	ري	ر
۱۴	زي	ز
۱۵	ژي	ژ
۱۶	سين	س
۱۷	شين	ش
۱۸	صات	ص
۱۹	ضات	ض
۲۰	طأى	ط
۲۱	ظأى	ظ
۲۲	عىن	ع
۲۳	غىن	غ
۲۴	في	ف
۲۵	قاف	ق
۲۶	کاف	ک
۲۷	گاف	گ
۲۸	لام	ل
۲۹	ميم	م
۳۰	نۊن	ن
۳۱	وؤ	و، ۊ، ؤ
۳۲	ىه	ي، ى، ئ
۳۳	هئ گرد	ه

گيلکي أليفبي

چنته گيلکي کلمه

گيلکي کلمه‌ٰن، باخی هندواۊرۊپاىي زوانؤنˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.

گيلکي	اینگیلیسی	فارسی	کۊردي
دیم	Face	صورت	Dîmen
زأی/ زأک/ وچه	Baby/Kid	کودک/بچه	Zarok
پیلˇپئر	Grand Father	پدربزرگ	Bapîr
جؤر	Up	بالا	jûr/Jûrewe
اساره/ رؤجا	Star	ستاره	Estêre/Stêrk
لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا	Girl	دختر	Kıç/Kîj
ریکه/ رئک/ رئه/ وچه	Boy	پسر	Kurr
پیتار	Ant	مورچه	Mêlûre
سیفتال/ گرزک	Bee	زنبور	Hengejalle
پیچا/ پیچه	Cat	گربه	Pışîle
نسا	Shadow	سایه	Nısê/Sêwer
پیله/ گأت	Great	بزرگ	Gewre
پئر	Father	پدر	Bawk
فودوشتن	Suck	مکیدن	Mıjîn
وأستن/ یأسه	Appetite/ Desire	اشتها ىا میل	?
فودن/ شؤندن	Pouring of liquids	ریختن مایعات	Rıjanın/ Rıştın
لیسک	Lubricious	لیز/لغزنده	Lûs/Xız
کرچ/ کرج	Brittle	ترد و شکننده	Puşke
دار	Tree	دار/درخت	Dar
چیشنک/ ملجه/ چیچینی	Sparrow	گنجشک	Peresêlke/ Çoleke
بشو	Go	برو	Pıço
هگیر/ فگیر	Take it in your hand	بگیر	Bıgre
هنگیر/ فنگیر	Dont take in your hand	نگیر	Megre
پورد	Bridge	پل	Pırd

خؤندشؤن ؤ حرفؤن

گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه:

گيلکي	فؤنؤتیک	مورسؤن
پ	p	پورد
ب	b	بال
ت/ط	t	توم
د	d	دأره
ک	k	کرجي
گ	g	گأره
غ/ق	q	قاش
ف	f	فو
و	v	وأرش
س/ص/ث	s	ساق
ز/ض/ظ/ذ	z	زور
ش	š	شل
ژ	ž	ژیویر
خ	x	خؤنخا
ه/ح	h	هئن
چ	c	چوچار
ج	j	جیگه
ر	r	راب
ل	l	لاس
م	m	مره
ن	n	نمکار
ی	y	یالمند

هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه:

گيلکي	فؤنؤتیک	مورسؤن
آ	ā	کال
او (ۊ)	u	سو
اي (ي)	i	شیم
ئ	e	گئشه
ؤ	o	چؤ
أ	a	هأن
ٚ	ə	کل

بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش:

گيلکي	فؤنؤتیک	مورسؤن
ؤۊ	ou	اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/
آۊ	āu	زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/
آي	āi	ماي (ماهی) /māi/
ئي	ei	خئيل (جرگه) /xeil/
ۊؤ	uo	تۊؤر (تبر) /tuor/

گيلکي	فؤنؤتیک	مورسؤن
ئی	ey	رئی (ریکه) /rey/
ٚی	əy	میدان /məydān/
أی	ay	أیوار (ای دفأر) /ayvār/
آی	āy	هأرای (زهار، فریاد) /harāy/
ؤی	oy	کؤیتا (کؤکته) /koytā/
ۊی	uy	اۊیتا (اؤکته) /uytā/

گيلکي	فؤنؤتیک	مورسؤن
آؤ	āw	ناؤدان /nāwdān/
ؤ	ow	اؤلاد /owlād/
أؤ	aw	أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/
ٚؤ	əw	خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/

آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه.

نامتا'ن (ضميرؤن)

شخصي نامتا

گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره:

الف. سيوا شخصي نامتا

سيوا نامتا	شخصي نامتا (فاعلي)	شخصي نامتا (مفعۊلي)
أول شخصˇ فرد	مۊ، من	مأ، مره
دوم شخصˇ فرد	تۊ	تأ، تره
سىؤم شخصˇ فرد	اۊن، اۊ	اۊنه، وره
أول شخصˇ جم	أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ	أمره
دوم شخصˇ جم	شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ	شمره
سىؤم شخصˇ جم	أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان	أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه

فاعل

گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره:

مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.

مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.

فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن:

مۊ شنم. -> شنم.

اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.

فعل

گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: هسا بنه (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني بۊگذشته بنه کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.

مصدر

مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: زئن ؤ خؤردن ؤ فۊدنˇ مۊسؤن.

ماضي صرفان

گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن:

• ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه
• ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه

مصدر	بۊگذشته بۊنه	ماضي ساده؛ اول شخص مفرد	ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد
خؤفتن	خؤفت	بخؤفتم	خؤفتم، خؤفتمه
خؤتن	خؤت	بخؤتم	خؤتم
بختن	خت	بختم	ختم

قىد

نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه حتماً ؤ مثلاًˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني خئلي ؤ ويشترˇ مۊسؤن.

دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه جۊمله قىد ايسن أمما دومي جرگه، فعلي جرگه قىدن.

جۊمله

گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب فاعل-مفعۊل-فعل ايسه. بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ:

علي کيتابه خؤنه.

علي خؤنه کيتابه.

ناشخصي ساخت

ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: مأ تشنه'.

اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن نمأ نامتا (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.

اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: مأ گۊشنه ىا حسنه گۊشنه ىا سگؤنه گۊشنه؛ مننيم بۊگؤىم ميزه گۊشنه.

اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه

گيلکي خط

_{اصلˇ وانيويس: گيلکي نیویشتن}

صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما گيلوا مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه.

۱۵۸۸ اسفندار ما، ورگ، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ کيليدتأخته (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.

ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره:

_{(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید)}

چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟

ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم.

ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف

وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا

هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن

دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه.

– گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن.

ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم.

ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم.

د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم.

ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن.

و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن.

ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-).

ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر.

ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن.

ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه.

ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ…

ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى.

م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ…

ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ…

– هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ.

س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه:

– اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه.

– خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ).

ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه.

ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره:

أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).

گيلکي بنه

شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.

اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.

گیل، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی، سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.

گيلکي دئبار

گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه. بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. پیرشرفشا دولایی دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده. جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، قاسم انوارˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.

سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن ترهانˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.

سیزدهؤمی قرن مئن، سید ظهیرالدین مرعشی «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) میرزا ابراهیم گیلانی به گيلکي واگردؤنه.

یکته گيلکي شئر ني خان احمد خان جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ: شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا

تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا

شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا

از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا

موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا

یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ

یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.

مازیار (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن.

فردؤسی، خو شاهنامه مئن، اؤره کي منوچهر، سلم ؤ تورˇ جي انتقام بکشه، نویسنه:

سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید

چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز

ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه

بازین کي فریدون مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال:

به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر

ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته

همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.

شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه.

نظامی گنجوی ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو اسکندرنامه مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه:

زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران

زریوند ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه:

زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم

زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه:

جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل

ناصرالدین شا ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن.

بيريني خال

• نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)
• چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی
• Freshwater Fishes of Iran
• فعل مرکب گيلکي
• افسانه‌های زبان گيلکي (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!)
• گيلکي مدرسه (اینترنتی گيلکي باموجین)
• ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي
• خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید