گيلک

گیلک ايته قؤم ؤ مردۊم ٚ نام ايسه کي کاسپي دریا نسا ور زيوده. گیلکان ٚ سامان، خۊرخۊس ٚ جه رزوندي ؤ خۊرتاو ٚ جه تنکابؤن ؤ نسا جه ألمۊت ؤ تالقۊن-أ فأرسه ؤ گیلان ؤ مازندران ؤ قزوين ٚ دۊرۊن ایساده.

گیلکان ٚ زوان گیلکی ایسه. دوارسته زمات، سه جرگه بۊد: گالش ؤ کلایی ؤ گيله‌مرد.

شکی نیه کی گیل، ایته قؤم ٚ نام بۊ. یۊناني کيتابان ٚ مئن أشأن-أ گلای دۊخاندئده. أگه گیم گیل یا گیلک که أن کاف، نسبت ٚ کافه نأ تصغیر ٚ شي. اۊنچه کي مسلم ایسه أنه کي گیل یا گئل یا گئلای ایتأ قؤم ٚ نامه کي کاسپي دریا نسا چاف ٚ مئن نیشتده ؤ هأسأ ایشأن ٚ نام اي مردۊم ٚ سر بمانسه. وختي گیم گیلان، ان «ان» جیگا پسونده، یعني اؤره کي گیلکان زيوده.

أمما دۊوؤمي [دیلم] کي ویشتر ايشتبا واگۊىه به ؤ أگه بیشید محلي مردۊم-ه واورسید اۊن ٚ دۊرۊس-ه گده: دیلمان (dileman) ىا ديلمؤن (dilemon). دئیلمان (deylaman) ايته غلط ٚ واگۊىه أ نام ٚ جه ايسه. دیل dil ایتأ واجه‌یه کي مشخص ٚ معنا دأره ؤ اؤرأ گده کي مرز بۊ ؤ دَوَسته بؤبؤسته گاب ؤ گۊسۊند دأشتيدي، «ام» بۊلندي پسونده، هۊجۊر کي کتام ؤ ایلام ٚ مئن دأریم ؤ پهلوي زوان ٚ مئن هرچي-ه بخأید بۊلند ذکر بۊکۊند أ پسوند-ه چسبانديد اۊنأ. پس دیلم به گؤ ؤ گۊسۊند دأشتن ٚ بۊلند ٚ جیگه.

گیل، مازندران ٚ زوان ٚ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهد ٚ وأسي، سانسکریت ٚ همرأ ارتباط دأنه.

مازندران گیلکان

گیلکؤنˇ مردانه لیواس

مازیار (کی مازندرانی بۊ ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گودي) خو نامه‌أن مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دۊخأنه ؤ خلیفه نی أنه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دۊخاند. أن اول سندی ایسه کی یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دۊخأندي. هنوزم مازندرانˇ خۊرخۊس کوهان مئن، گالشان، جیرأ (جؤلگه) دۊخأنده: گیلان.

گیلکؤنˇ زنانه لیواس

فردؤسی، خۊ شاهنامه مئن، اؤرأ کي منوچهر، سلم ؤ تورˇ جأ انتقام بکشه، نیویسه:

سپه را ز دریا به هامون کشید ز چین دژ سوی آفریدون کشید

چو آمد به نزدیک تمیشه باز نیا را به دیدار او بد نیاز

ز دریای گیلان چو ابر سیاه دُمادُم به ساری رسید آن سپاه

بازین کی فریدون مازندرانˇ مردومˇ أمرأ شه منوچهرˇ استقبال:

به زرین ستام و به زرین کمر به سیمین رکاب و به زرین سپر

ابا گنج و پیلان و با خواسته پذیره شدن را بیاراسته

همه گیل مردان چو شیر یله ابا طوق زرین و مشکین کله.

شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دۊخانه.

نظامی گنجوی نی مازندرانئنأ گیل دأنستي؛ خۊ اسکندرنامه مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ أمرأ شه اوروسان (روسان)ˇ جهار، انه پهلوانانه نام به:

زریوند گیلی ز مازندران نیال یل از کشور خاوران

زریوند نی رجز خأندي و فأزمه گودنˇ زمان گه:

زریوند مازندرانی منم که بازی بود جنگ اهریمنم

زریوند چن نفره کۊشه تا بیلاخره بکوشتده شه ؤ اسکندر ناراحت به:

جهاندار از آن کار شد تنگدل که سالار گیلی درآمد به گل

ناصرالدین شا نی خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کۊردانه ایل دۊخأنه ؤ کلاردشتˇ محلئن گیل. أتؤ نظر هأنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسان، جیگا نام (اسم مکان) بؤبؤسته ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان نأره. ای سربسان هأمه أنه نشان دهه کی کاسپیأنه گر کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جأ تا گیلانˇ گیلکان تا مازندرانˇ گیلکان تا حتا گلستانˇ گیلکزوانان) ایتأ ریشه و بنه جأ ایسده ؤ هأرتأ خۊ جیگا ؤ سامانه نامأ خۊ سر بنأ اما هأمه‌تأ گیلکی گب زنده ؤ اشأن زوان گیلکی یا گئلئکی ایسه. پس أن رسلأ نیه کی گیلانئن، گیلکی ؤ گیلک بده خوشأنه انحصارˇ مئن بدأنده.^{[اي ادعا، سربس خأنه]}