سنگ ٚ زمات

إسکارا برئیˇ محوطه ، اسكاتلند دورون ، اۊرۊپا سنگˇ زمات شینه

سنگˇ زمات ایتا تاریخی دوره ایسه کی آدمان اولین دفعأ وأستی سنگ أمرا دس ابزار چکودید. جوری ده شأ گوفتن اولین وسایلی کی انسان بتأنسته چکونه سنگ أمره بو. سنگˇ زماتˇ قدمت حدود دو ونیم میلیون سال پیش واگرده و تا پانصد سال پیش کی برنزˇ زمات شروع بوبوسته درازا بیگیفته. أ زمات مئن انسان جغرز سنگ بتأنسته فلزات کشف بوکونه و هتو بو کی سنگˇ زمات خاتمه بیگیفته. سنگˇ زمات مئن ، انسانˇ جمعیت رشد بوگوده و آدمان زمین دورون پخشا بوستید. أ زمات مئن بو کی زمین دورون هسأ آدمان (انسان مدرن) ، نئاندرتالˇ انسان جای بیگیفته و بعنوان گونه غالب و برتر شناس بوبو. سنگˇ زمات سه تا موختلفه دوره و خالˇ دأره. أ سه خالˇ نام ، قدیمی سنگˇ زمات (Paleolithic) – میانی سنگˇ زمات (Mesolithic) – تازه سنگˇ زمات (Neolithic) ایسه. تفاوت و ویژگی أ سه دوره تکامل و پیشرفتˇ دس ابزار و آدمˇ چم ایسه کی أ سه دوره دورون بوجود بومو.

دوتا دوره اولی انسان ، شکارˇ چم واموخته و جانوران دونبال و شکار گودی. أ زمات مئن انسان بیابانگرد و صارامج بو و شکار گودن و میوه أمره خو شیکم سیرا گودی. سگ اولین جانورانی بو کی انسان بتأنسته اونه اهلی بوکونه و واموجه. سگ ، انسان وأستی جانور مفیدی بو و همه جا اونه یار و یاور بوبوسته. سگ ، شکار دورون انسان یاور دیهی و جانوران وحشی جولو و موقع خطر انسان جه محافظت گودی و هتویی انسان وأستی ایتا همدم و دوست بوبوسته. انسان تازه سنگˇ زمات (Neolithic) مئن کشاورزی و دامپروری چم واموخته و بتأنسته ابزاران ویشتر و پیچیده تر چکونه. أ زمات مئن انسان یکجانشین بوبوسته و چند خانه و جرگه مئن زندگی گودی. هتویی بو کی آدمانˇ اولین اجتماع و کوگا (قبیله) شکل بیگیفته کی تا هسأ بمانسته. إسکارا برئی ، اؤرکنی جزیره مئن ، ایتا باستانی محوطه ، سنگˇ زمات شین ایسه کی ایتا نمونه کامل جه اؤ زمات زندگی خوجیر نیشان دیهه.

قدیمی سنگˇ زمات

ایتا سنگˇ زمات تاتایی ، لاسکو غار فرانسه مئن

قدیمی سنگˇ زمات دوره (Paleolithic)، اولین و قدیمی ترین دوره جه سنگ زمات ایسه کی مصادف بو یخبندانˇ زمات أمره. أ دوره مئن ، آدمان کوچی جرگه مئن زندگی گودید و صارامج بید. أ زمات مئن ویشتر زمین یخ بزه بو و نسبت به هسأ ، زيميˇ شرایط متفاوت دأشتی. دمای میانگین بجیرتر و زيمي سردتر بو. سنگˇ زمات مئن ، آدمان پیله پستانداران مامۊت ، گامیش و گوزن مأنستن شکار گودید. اواخر أ دوره بو کی آدمان بتأنستید خوجیر سنگی ابزاران چکونید. شکارˇ چم خوروم واموختید و گروهی و دسته ای پیله جانوران شکار گودید. اواخر أ دوره بو کی آدمانˇ خوراک متنوع تر بوبوسته. جه أ دوره پور جانوارانˇ خاش و سنگی ابزاران کشف بوبوسته. حدود ۱۴۰۰۰ سال پیش ، آب و هوا گرم تر بوبوسته. زمینˇ یخ کم بوبو و شروع به آبا بوستن بوگوده. آب و هوا تغییر باعث بوبو کی پور جه جانوران ، یخبندانˇ زماتˇ اواخر مئن منقرض بیبید. گرما باعث بوبو کی موختلفه گیاهان و درختان روشد بوکونید. اولین تمدن و آدمانˇ اجتماع خاور نزدیک ، دو روبار میانی مئن شکل بیگیفته کی هسأ اونه نام حاصلخیزˇ هلال دوخانید. گرمای هوا باعث بوبو کی أ منطقه دورون أولین دفعأ وأستی گندم و جو بصورت خودرو و وحشی زمین سر بوجور بایه. آدمی وختی کشاورزی چم واموخته و بتأنسته گیاهان بذر نشأ بوکونه ، اوشانه زندگی گودنˇ داب عوضا بوسته و بطوری کی شأ گوفتن انسان ، صارامجی دیمه بنأ و یکجانشین بوبوسته. ایتا ویژگی أ دوره پیدا بوستن قاره‌ٰن ایسه. وختی زمین گرمتر و یخان زمین سر شروع به آبا بوستن بوگوده. آبˇ دریا سطح بوجور بومو و اقیانوسان بوجود بوموئید. پوسته زمین حرکت وأستی نی باعث بوبو کی زمینˇ خشکی ئن (قاره‌ٰن) جه هم دورا بید و قاره‌ٰن سیوا بوبوستید. هنه وأستی مردوم مئن فاصله بوجود بومو. أ فاصله باعث بوبو تفاوت روش زندگی گودن بوبو و مردومˇ داب و کشاورزی چم ، قاره آسیا و کلسيايي آمريکا دورون بطور کامل متفاوت ببه.

قدیمی سنگˇ زمات دوره یا (Paleolithic) ، تا بیست هیزار تا ده هیزار سال پیش ادامه دأشتی. سنگˇ زمات دوره همه جا یکسان نوبو و اونه زمات هرته قاره دورون متفاوت بو. اۊرۊپا نسبت به آسیا ، سنگˇ زمات دوره متفاوتی دأشتی. حدود سالان چیهارصد تا دیویست هیزار دورون پيله بريتانيا جزیره به اۊرۊپا قاره دوچوکسته بو و هنوز ایتا جزیره نوبوسته بو. دانمارک و بریتانیا همساده بید و اوشانه میان ایتا سل و چل بیگیفته صارا وجود دأشتی کی حدود ۷۵۰۰ سال پیش آب جیر بوشو و اوشانه میانی فاصله بوجود بومو و هتویی بو کی بریتانیا ایتا جزیره بوبوسته. أ زمات موختلفه نژادˇ انسانان زمین رو زندگی گودید. ولی فقط هسأ انسان یا مدرنˇ انسان یا خردمندˇ انسان زمین رو دوام باورده و اونه نتاج تا هسأ زمین رو زندگی گودن دأرید و موختلفه نژادˇ انسانان همه تان نابود و منقرض بوبوستید. هسأ انسان یا مدرنˇ انسان بصورت گروهی زندگی گودی و اونه فعالیت اجتماعی اواخر سنگˇ زمات مئن ویشترا بوسته. مرداکان گروهی شکار گودید و خوشانه جرگه و کوگا خوراک تامین گودید. جغرز سنگ ، آدمی تأنستی چوب و جانورانˇ خاش أمره دس ابزار چکونه. جانورانˇ پوست أمره چرم و درختانˇ ولگ أمره الیاف چکوده. اواخر أ دوره بو کی زوان اختراع بوبوسته و آدمی گب زئن أمره بختر بتأنسته خو اطرافیان أمره ارتباط بدأره. زوان باعث بوبو کی آدمی خو تفکر ، نیاز و هرچه کی ناجه دأره بختر بیان بوکونه و دنیا ویشتر واموجه و بشناسه. هونر ، مذهب و اۊستۊره اولین دفعأ وأستی شکل بیگیفته. دیواری نقاشی غار لاسکو فرانسه مئن جانوران و شکم دار زناکان جه تا هسأ بمانسته کی انسان اولیه باور و مذهب نیشان دیهه.

میانی سنگˇ زمات

میانی سنگˇ زمات دوره (Mesolithic) ، دوره میانی سنگˇ زمات ایسه. أ دوره ، قدیمی سنگˇ زمات پسی آغازا بوسته. أ دوره مئن نسبت به قبل ، انسانˇ مهارت ویشترا بوسته و سنگی ابزاران متنوع و خوجیرتر چکوده. ایتا ویژگی منحصربفرد أ دوره صیقل کاری بو. میانی سنگˇ زمات ، انسان صیقل کاری چم واموخته و سنگه مهارت ویشتری أمره بتاشته و صیقل کاری أمره به جزئیات ویشتر توجه بوگوده. پور دس ابزار و انواع سنگی چاقو و تیغ أ دوره مئن نی پیدا بوبو کی نیشان دیهه چاقو و شکار ابزار أ دوره مئن نسبت به قبل کامل تر بوبوسته بو. میانی سنگˇ زمات اولین دفعا وأستی انسان چاقو و تیغ رو شیار و دندانه چکوده کی نیشان دیهه کی بختر تأنستی خو دوشمن و یا خو شکار دشکن بده. بطور کلی شأ گوفتن کی شکارچی میانی سنگˇ زمات نسبت به قدیمی سنگˇ زماتˇ شکارچی ماهرتر و موفق تر بو و اونه خوراک و جیره متنوع و زیادتر بوبوسته بو. أ دوره مئن بو کی انسان ماهیگیری و قایق فورانئنˇ چم آشنا بوبوسته. ایتا مورد ده شأ اشاره گودن کی میانی سنگˇ زمات مشرق زمینˇ داب و تمدن پور پیشرفته دأشتی و آسیا مئن نسبت به اوروپا ، میانی سنگˇ زمات دوره جولوتر بو.

میانی سنگˇ زمات به یازده هیزار سال پیش واگرده و أ دوره مئن یخبندانˇ زمات خاتمه بیگفته و زمینˇ آب و هوا تغییر بوگوده. آب و هوا تغییر باعث بوبو کی محیط زیست و جانوران و گیاهان نی تغییر بوکونه. هنه وأستی انسان وادار بوبو کی خو روش زندگی تغییر بده. انسان ، میانی سنگˇ زمات دورون فقط شکارچی و مصرف کننده نوبو و واموخته بو کی آذوقه جمعا کونه و کشاورزی أمره آشنا بوبوسته. یخبندانˇ زمات دورون منابع غذایی (گیاهی) ، آدمی ره کمتر دس فأرس بو و ویشتر شکار وابسته بو. اما میانی سنگˇ دوره مئن کی زمین گرم ترا بوسته ، امکان رشد گیاهان فراهم بوبو. أ زمات مئن زمین گرمتر بوبوسته و چراگاه و مرتع بوجود بومو. آدمی اولین دفعا غلات بصورت وحشی و خودرو بدس باورده و نم نمی کشت غلات شروع بوگوده. هنه وأستی آدمی بتأنسته باخی چهارپایان واموجه و اهلی بوکونه. دامداری و کشاورزی باعث بوبو آدمان رفتار و کردوکار اجتماعی تر ببه چون نیاز به یاور وکمک و دیگران ایله جار دأشتی. میانی سنگˇ زمات ایتا پاچ دوره بو کی فقط پینج هیزار سال طول بکشه اما ایتا دوره حیاتی و موهم بو. أ زمات مئن ، آب و هوا تغییرات ، انسان سرنوشت رو خوروم تأثیر بنأ کی باعث بوبو کی پیشرفت و ادامه زندگی آدمان وأسی فراهم ببه.

اهلی گودن و کشاورزی دوتا پیله اختراع بو کی انسان زندگی رو پور تاثیر دأشتی. بدون أ دو مورد امکان ادامه زندگی آدمان وأستی ممکن نوبو. جغرز أن ، اهلی گودن جانوران و کشاورزی به هم وابسته نی بید. انسان ، کشاورزی دورون جانوران به کار بیگیفته و کاشت غلات أمره ، خوشانه خوراکˇ دام تامین بوگوده. انسان ، أ دوره مئن کار گروهی و تقسیم وظایف یاد بیگیته. اولین دفعأ وأستی بو کی آدمی ایده انبار و ذخیره گودن آشنا بوبوسته و به آینده نگری و خو عاقبت کار فکر بوگوده. انسان زمین و خو محیط اطراف بطور عمد تغییر بوجود باورده تا زمین کارایی ویشتر ببه. أ جور تفکر و ویر ، سابقه دوران مئن وجود نأشتی و میانی سنگˇ زمات انسان دورون بوجود بومو.

میانی سنگˇ زمات دورون، انسان مدیریت زمین شروع بوگوده، بطور عمد سل و مردابان خشک گودی. تبر أمره داران واوئی و یا جنگلان بل زئی تا زمین صاف و هموار بوکونه و چوب أمره کومه و لوتکا چکودی. روخان سر نی آببند و سد زئی. انسان أ دوره مئن کوچدانه و ریزه ابزاران جه سنگ و خاش چکوده. دانشمندان نظر هنه کی أشان اولی میغ و ابزار اتصال ایسید کی آدمی بکار ببرده. أ دوره مئن ، ترکیبی دس ابزار چوب و سنگ و خاش و شاخ امره چکوده بوبو. میانی سنگˇ زمات دورون پور چوکوش ، چاقو ، تیغ ، پیشدار ، میکال ، قارماق و... کشف بوبوسته. انسان میانی سنگˇ زمات مئن ، اولین دفعأ وأستی زمین سر راغ و روخان سر پورد چگودن چم یاد بیگیفته و اونه آمون و شئون امن و راحت تر بوبوسته. اواخر میانی سنگی مئن بو کی خمئرˇ چم (سفالگری) اختراع بوبوسته. اما محدود بو و تا تازه سنگˇ زمات دورون رونق نییگفته.

تازه سنگˇ زمات

تازه سنگی زمات (Mesolithic)کشاورزی انقلاب أمره مصادف بو. کشاورزی پور تاثیر انسانˇ زندگی رو دأشتی و ایتا تازه مرحله بوجود باورده کی انسان آخربسر ایتا صارا مئن زندگی بوگوده. انسان اولین دفعأ وأستی حاصلخیزˇ هلال ، دو روخان میانی (هسأ عراق) مئن کشاورزی بوگوده. کشاورزی باعث بوبو کی انسان کوچ گودن دیمه بنا و یکجانشین بوبوسته و نیاز به کار گروهی و همکاری احساس بوگوده. هنه وأستی نوسنگی زمات مئن اولین اجتماع و به اصطلاح جامعه شکل بیگیفته. انقلاب کشاورزی ایتا نظریه و اصطلاح بو اولین دفعأ سال ۱۹۳۵ ایتا اؤسترالیایی باستانشناس و انسانشناس بنام گؤردؤن چایلد مطرح بوگوده. بطور کلی کشاورزی انقلاب دوره بو کی انسان کشاورزی و دامداری شروع بوگوده و خودشه خورد و خوراک و تامین خوراک دام وأستی نی گیاهان کشت بوگوده. أ دوره مئن انسان خانه چگوده. انقلاب کشاورزی باعث بوبو کی انسان زندگی نسبت به اونه نتاج تغییر بوکونه و نسبت به سابقه زمات متفاوت ببه. بطور کلی شأ گوفتن کی کشاورزی انقلاب ، نوسنگی زمات آغاز بو و أ دوره نسبت با دوره'ن قبلی متمایز بوبوسته.

شروع تاریخ کشاورزی ، دونیا مئن همه جا یکسان نوبو. هنه وأستی نوسنگی زماتˇ شروع ، تاریخ مشخصی نأره و هر ته منطقه مئن متفاوت ایسه. قدیمی ترین منطقه کی کشاورزی قدمت شناخته بوبوسته آسیا آفتابنشستˇ سمت ، خاورمیانه مئن ایسه کی کشاورزی قدمت به ۹۰۰۰ هیزار سال میلاد پیش واگرده. باستانشناسی تایید کونه کی هفت هیزار سال میلاد پیش ، اوروپا خورتاب مئن ، حدود ۵۵۰۰ سال میلاد پیش میانی و نسایی اوروپا مئن ، حدود ۴۰۰۰ سال میلاد پیش اوروپا کلسیا مئن ، کشاورزی رواج بیگیفته. تازه سنگی زمات ، آسیا خورتابˇ قدمت بین ۶۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلاد پیش واگرده. باستانشانی واموج(تحقیق) نیشان دیهه کی بج هفت هیزار سال میلاد پیش ، چین مئن نشا بوبوسته. سفال و کوزه چکودن تازه سنگی زمات مئن بوجود بومو. سفال و کوزه چکودنˇ چم ، کشاورزی پسی رواج بیگیفته. دانشمندان باور دأرید کی رواج و پیشرفت کشاورزی باعث تنوع مواد خوراکی بوبوسته و انسان نیاز به موختلفه ظرفان ،آشپجی و نهگداری خوراک وأستی احساس بوگوده. هن ایتا دیدگاه عمومی ایسه کی جه اواخر قرن نوزدهم میلادی مئن بوجود بومو و علت سفال و کوزه چکودنˇ اختراع نیشان دیهه. اما أ مئن ایتا استثنا نی وجود دأره. ژاپؤن مئن باستان شناسان ایتا سفال واموجئید کی اونه قدمت حدود سالانی واگرده کی اؤ زمات مئن هنوز ژاپؤن مئن کشاورزی داب نوبو. هنه وأستی شأ گوفتن کی ژاپؤن مئن سفالگری ، کشاورزیی پسی شروع بوبو.

ایتا ویژگی ده تازه سنگی زمات مئن ، یکجانشینی بو. یکجانشینی باعث بوبو کی آدمی نیاز پیدا بوگوده کی ایتا خوروم سرپناه و امن جیگا بدأره. هنه وأستی زندگی غار دورون و دار جور دیمه بنأ و خو ابزاران و مواد کی اونه دس فأرس بو ، چوب و سنگ و خشت مأنستان خو وأستی کومه چکوده. ایتا باستانی محوطه کاتالهؤیؤک نام ، تۊرکيه نسا مئن نهأ کی ایتا نمونه کامل انسانˇ اجتماع ، تازه سنگی زمات دوره مئن نیشان دیهه. أ باستانی محوطه دورون ، باستانشناسان بتأنستید حدود ده تا کومه شناسایی بوکونید کی اوشانه قدمت به ۹۰۰۰ سال پیش واگرده. أ کومه'ن تکه سنگ و خشت أمره چکوده بوبوسته بید و اوشانه دیوار متصل و دوچوکسته بو. أ باستانی شهر مئن هیته کوچه و رامته وجود نأشتی. مردومˇ رادوار ، سقفانˇ سر بو و سقف جه کومه دورون ورود گودید. باستان شناسی نشانه و علامت ، اوشانه فعالیت و کار گودن نیشان دیهه. أ باستانی محوطه دورون نشانه دامداری و کشاورزی به چوم آیه. أ مردومˇ داب هن بو کی خوشانه مرده'ن کومه دورون ، کف جیر به گیلا کونید. دیواران نقاشی أمره تزئین گودید. أ نقاشی ئن ، اوشانه کارگودن ، شکارگودن ، اوشانه داب و خودایانه تاتایی نیشان دیهه کی اطلاعات موهمی ، انسان زندگی جه تازه سنگی زمات مئن دأره. باستانشناسانˇ تخمین أمره ، أ پیله محوطه باستانی دورون پور جه چند صد ته کومه ده وجود دأشتی و اونه اوج جمعیت هشت هیزار نفر بو. ایتا دیدگاه وجود دأره کی مردوم بین یازده هیزار تا هفت هیزار میلاد پیش ، سوریه جه به أ منطقه ورود بوگودید.

اواخر تازه سنگی زمات مئن ، انسان فلزات أمره آشنا بوبوسته. اولین فلزاتی کی انسان کشف بوگوده مس و قلع بو. انسان بتأنسته اوشانه کارکرد و ویژگی بشناسه و اوشانه ترکیب بوکونه. أ زمات به کالکولیتیک زمات (Chalcolithic) معروف ایسه کی پایان سنگی زمات دوره و ورود به برنز زمات دورون ایسه. أ دوره مئن انسان فلزات آبا گودن و ریخته گری چم واموخته و به تدریج سنگی ابزاران دیمه بنأ و فلزی ابزاران چکوده. انسان بتأنسته مس و قلع ترکیب جه برنز چکونه. چون برنز ایتا فلز قویتر نسب به مس بو و کارایی بیشتری دأشتی و شکار و جنگستن دورون برنزی سلاحان نسبت به مناسبتر و بختر بو. هنه وأستی انسان ویشتر خو ابزاران برنز جه چکودی و سنگ خو اهمیت جه دس بدأ. هتویی بو کی سنگˇ زمات خاتمه بیگیفته و ایتا تازه دوره بنام برنز ˇ زمات شروع بوبو.

ویژگی ئن

دس ابزار

اؤلدوانی سنگی ساطور ، دو میلیون سال قدمت أمره. آفریقا مئن واموجسته بوبو.

مردوم اولین دفعأ وأستی سنگˇ زمات دوره مئن بتأنسته خؤمئرˇ چم (سفالگری و گوزه گری) واموجه. و خؤمئرˇ ظرفان دورون خوراک چکونه. قدیمیترین خمئری که باستانشناسان بتأنستید تا هسأ واموجید ژاپؤن مئن بو کی اونه قدمت ۱۶۵۰۰ پیش واگرده. مردوم خوراک ، سنگˇ زمات دوره مئن نسبت به دوره و اوشانه جوغرافیایی موقعیت تفاوت دأشتی. سنگی چوکوش ، ویشترین دس ابزاری ایسه کی سنگˇ زمات دوره جه یافت بوبوسته. باخی چوکوشان نی یافت بوبوسته کی اوشانه لبه تیج ایسه. ماقبل تارئخˇ آدمان ، چوکوش جه ، شکار گودن ، ایشکانئن ، واوئن ، آسیاب گودن و... ایستفاده گودید. قدیمی ترین سنگی چوکوشان کی تا هسأ به یادگار بمانسته ، دو میلیون سال پیش شین ایسه و سال ۱۹۳۰ مئن تانزانیا دورون پیدا بوبوسته. دانشمندان أ سنگی چوکوشان به نام اؤلدوانی دوخانید کی محل و جیگا نامی ایسه کی أ سنگان بتأنستید یافت بوکونید. اؤلدوانی سنگی چوکوشان ، قدیمی ترین ابزاری ایسه کی آدمی موفق بوبو چکونه. هتویی بو کی اؤلدوانی سنگی چوکوش أمره ، صنعتˇ تارئخ آغازا بوسته.

جانورانˇ واموجئن

اولین دفعأ وأستی باخی جانورانی کی انسان شکار گودی و اونه گوشت مصرف گودی بتأنسته اهلی بوکونه. خوک درواقع هؤ کله خوک و گزار جه بو کی انسان بتأنسته واموجه و اهلی بوکونه. اولین دفعأ بو کی بۊز ، ایران مئن اهلی بوبوسته. جانوران تأنستید کشاورزی و بارکشی رو انسان یاور بدید و سختی کاران ، انسان وأستی آسان بوگودید. انسان تأنستی جانوران گوشت و شیر استفاده و خو رژیم غذایی متنوع بوگوده. اما جانوران اهلی بوستن عواقب نی دأشتی. باخی جانوران بیماری ، آبله ، آنفولانزا و سرخک مأنستن به انسان سرایت بوگوده.

سنگˇ زماتˇ دئبار

سالشومارˇ سنگˇ زمات

رچ	تؤضیح	سال (میلادˇ پیش)
۱	غارانˇ نقاشی فرانسه و ايسپانيا مئن. معروفترین نقاشی لاسکؤ غار ، فرانسه مئن ایسه.	۲۰۰۰۰ میلادˇ پیش
۲	کشاورزی اولین دفعأ ، آسیا آفتؤنشست دورون رواج بیگبفت.	۱۰۰۰۰ میلادˇ پیش
۳	وحشی گوسفندان گله ، اولین دفعأ وأستی زاگرس مئن (نیمه اهلی بوبو)	۹۰۰۰ میلادˇ پیش
۴	تمدن و یکجانیشتن حاصلخیزˇ هلال ، بىن النهرىن (هسأ عراق) مئن آغازا بوست.	۹۰۰۰ میلادˇ پیش
۵	سفالˇ اختراع و آجرپجی کوره اولین دفعأ وأستی آسیا آفتؤنشست مئن	۸۰۰۰ میلادˇ پیش
۶	گندم ، اولین دفعأ حاصلخیزˇ هلال ، دو روبار میانی اهلی و کشت بوبو	۷۷۰۰ میلادˇ پیش
۷	بۊز اهلی بوبوست	۷۰۰۰ میلادˇ پیش
۸	انسان اولین دفعأ وأستی ، کتان الیاف أمره آشنا بوبوسته	۶۵۰۰ میلادˇ پیش
۹	خوک اهلی بوبوست	۶۵۰۰ میلادˇ پیش
۱۰	آبیاری سیستم بوجود بۊمۊ	۶۰۰۰ میلادˇ پیش
۱۱	اولین آدمانˇ إجتماع اؤرۊپا خؤرتاب مئن پا بیگیفت	۵۰۰۰ میلادˇ پیش
۱۲	گاو گاچه إختراع	۴۵۰۰ میلادˇ پیش
۱۳	اۊرۊکˇ شهر ، اولین شهر بىن النهرىن دؤرۊن بوجود بومو.	۴۱۰۰ میلادˇ پیش
۱۴	إستؤن هئنجˇ محوطه چکوده بوبو	۳۰۰۰ میلادˇ پیش

گیلان مئن

گیلانˇ تارئخ ، سنگˇ زمات مئن ، خوروم شناخته نوبوسته و تا هسأ پور اطلاعات جه انسانˇ نیشانه و آثار جه سنگˇ زمات بدس نومو. هنه شأ گوفتن کی یخبندانˇ زمات پسی ، گیلانˇ جلگه آب جیر بو و پور سالان دوارسته کی آبˇ سطح بجیر بایه و گیلانˇ جلگه بوجود بومو. حدود ده هیزار سال پیش هیرکانی دامؤن بوجود بومو. اما گیلانˇ جلگه خوروم شرایط زندگی انسان وأستی نأشتی. اؤ زمات مئن گیلانˇ جلگه سراسر چوله آب (باتلاق) مئن بو. جنگلˇ پهنه انبوه ، مرطوب و سل بیگیفته بو. ویشتر سال مئن وارش وارستی. بطور کلی شأ گوفتن کی قدیمی سنگˇ زمات مئن ، انسانˇ قوت و دس ابراز محدود بو و آمادگی هنه نأشتی کی گیلانˇ صارا مئن زندگی بوکونه. میانی سنگˇ زمات (Mesolithic) و تازه سنگˇ زمات (Neolithic) شأ گوفتن کی شرایط و امکان انسانˇ حضور ، گیلان مئن بختر بوبوسته بو. باستانشناسان بتأنستید چند تا تمدن و انسانˇ نیشانه جه گیلانˇ اطراف واموجید. هن نیشان دیهه کی میانی سنگˇ زمات ، گیلانˇ اطراف ، قزوين مأنستن انسان زندگی گودی و أ احتمال وجود دأره کی اولین دفعأ وأستی انسان ، گیلانˇ صارا مئن پا بنأبی. بطور کلی گیلانˇ آب وهوا دوخاله ، جلگه و کوهپایه ای ایسه. گیلانˇ جلگه آب و هوا زندگی گودن وأستی مناسب نوبو اما گیلانˇ کوهپایه دورون شرایط بختر بو. اولین آثار یافت بوبوسته نی نیشان دیهه کی اولین حضور انسان گیلانˇ صارا مئن ، کوهپایه دورون بو. هنه شأ اضافه گودن کی اگر سنگˇ زمات مئن انسان ، گیلانˇ جلگه مئن زندگی گودی بعلت رطوبت و وارش و شرایط خاص آب و هوایی احتمال بقای آثار باستانی کمتر ایسه. هنه وأستی امکان اظهارنظر قطعی وجود نأره. اما گیلانˇ کوهپایه مئن ، شرایط متفاوت ایسه و تا هسأ چهار تا تمدن باستانی گیلان مئن پیدا بوبوسته کی اوشانه قدمت به تازه سنگˇ زمات فأرسه. أ چهار تا باستانی جیگا عمارلو ، رستم آباد ، سی پورد و غار رشی نام دأرید.