اتحاد اسلام (أنجۊمن)
اتحاد اسلام ٚ أصل ٚ ویر' سید جمال الدین اسدآبادي مطرح بۊده بۊ ؤ اي ویر' سلطان عبدالحمید عثماني ترويج گۊد. ابراهیم فخرایي گۊنه یپاره مجلس ٚ وکیلؤن (محسن اسکندري ؤ سید حسن مدرس ٚ مۊرسؤن) اي جرگه مئن ايسأبۊن.
اي انجۊمن کي بأزين بۊبؤ کؤميته، جنگل ٚ انقلاب ٚ مئن پيله نقش دأشت.
جنگل ٚ جۊمبش ٚ مئن[دچينواچين]
جنگل ٚ جۊمبش ٚ مئن، یک زمت ايشؤن ٚ سیاسي چاگۊدار اتحاد اسلام بۊ ؤ اۊ جۊمبش ٚ مئن یکته نیمه رسمي دؤلت دأشتن که این ٚ أصل ٚ قسمت اين ٚ نظامي سازمان بۊ که ؤ يکته نشريه ني دأشتن کي جنگل نؤم دأشت. یعني دئه أولي مرحله مۊرسؤن نبۊ که رهبري یک نفر ٚ دس دبۊن ؤ اي دفأره جۊمبش رسما يک جرگه ريش سيفيدؤن ٚ دس ٚ جیر جمعي فرمؤندهي بنأبۊ کي اي جرگه اتحاد اسلام بۊ. فرانسه کؤنسۊل اي جرگه' سنا دۊخؤند. ابراهیم فخرایي (میرزا مؤنشي) سنا مئن ٚ ۲۷ نفر ٚ نؤم' ليست کؤنه. شیراز ٚ مئن ٚ آلمان ٚ کؤنسۊل ۱۹۱۸ ژۊأن (۱۲۹۷ تیر) نیویسنه کي اتحاد ٚ اسلام ٚ کؤمیته ۸ تا ۱۰ نفرن کي کۊجي خؤن ٚ همرأ جنگل ٚ جۊمبش' رهبري کؤنن. کؤميته اصلي آدمؤن' ايتؤ گۊنه: حاج احمد کسمایي، مالي کارکیا، کي کسما نیشت، احسان کي رشت ٚ مئن ايشؤن ٚ نماينده بۊ ؤ دايم تلفؤني میرزا همرأ درتماس بۊ؛[۱] البته احسان الله خان خۊش ٚ خاطرات ٚ مئن بنويشته دأنه کي اين ٚ مقر أنزلي بۊ؛ کۊجي خؤن ؤ اين ٚ برأرزه داودزاده کي فؤمن ايسأبۊن.[۲]
وختي حلئه گیلان ٚ مئن اي انجۊمن قؤدرت ندأشت، اين ٚ مرکزي کؤميته أعضا ايشؤن بؤن: میرزا کۊجي خؤن، حاج احمد کسمایي، سید آقایي، دؤکتؤر حشمت، شیخ علي علم الهدا. ولي سید آقایي هۊ اول سال جۊمبش' رها بۊده. دؤکتؤر حشمت لایجؤن ٚ مئن خۊدش' تسکأگۊده، شیخ علي م ويشتري سفر شۊ. هين وأسي عملا میرزا ؤ حاج احمد مرکزي کؤميته' پيش بردن. میرزا نظامي کارکيا ؤ حاج احمد مالي کارکيا.
رۊسيه انقلاب ٚ پسي، وختي گیلان ٚ مئن رۊسيه سربازؤن ٚ اجرایي کؤمیته'ن ؤ انقلابي جنگ ٚ کؤمیته'ن بناگۊدن چینأگیتن ؤ جنگليئن ٚ همأ تماس گیتن، اتحاد ٚ اسلام ؤ جنگليئن ٚ زۊرم ويشترأبؤ ؤ یکته تازه مرکزي کؤميته چأگۊدن ؤ یپاره پيله آخۊندؤن' دعوت بۊدن که بأن اي کؤميته مئن. سید عبدالوهاب (صالح) ؤ میر منصور (هدا) ؤ حاجي سید محمد (روحانی) ؤ شیخ علي (علم الهدا) مۊرسؤن کي سومي ؤ چارؤمي پيله زميندار بؤن. اي آخۊندؤن کمتر پيش أمأ کي جۊمبش ٚ مقر بئسن ؤ ويشتر اعتبار ٚ وأسي دؤجين بۊبؤبۊن. خالي عبدالوهاب صالح بۊ که سازمان ٚ سر کؤنتؤرؤل دأشت.[۱]