ديلمي تقويم
گیلکؤن، قديم قديمؤنِ جی تا هسا، خوشؤنِ ره تقويم و سالشوماری داشتن کی هو دیلمی يا گالشی تقويم يا ديلمی تقويم ايسه.
ای تقويمِ ريشه، قديمی يزدگردی تقويمه وگردنه .
قديم، ايران و ايرانی‌ئنِ سال گردان بو. يعنی ۱۲ تا سی‌روزه ما داشتن کی بونا بو ۳۶۰ روز. چون اوشؤنِ سال، پنج روز و خورده‌ای، خورشيدی سالِ جی کم داشت، هر ۴ سال، سالِ سر کی هو نوروز بو يک روز خو اصلِ جيگا جی فاصله گيت.
ای چرخسن و نوروزِ جابه‌جايی هوتو ادامه داشت تا زمانی کی ديلمی‌ئن تصميم بئيتن خوشؤنِ سالِ سره ثابت بدارن.
ايرانِ مئن، گيلانِ مردوم، اوّلين کسانی بؤن کی ای ضرورته درک بئودن و خوشؤنِ ساله ۳۶۵ روزه بئيتن.
گالشی تقويمِ مبدأ
[دچينواچين]دوروس هو زماتی کی قديمی يزدگردی نوروز اون‌قدر جابه‌جا بوبؤ بو کی دکته بو تاوسؤنِ وسط، چون خوروم زمات بو و کشاورزی محصولؤنِ فيچئنِ وخت بو و خراج و ماليات هدأنِ ره خوروم بو، سالِ سره هويه ثابت بداشتن و هو روز و سال بوبؤ گالشی سالِ مبدأ.
يعنی او روز کی دوشنبه روز، اولين روز جه قديمی يزدگردی سال بو، بوبؤ نؤروز ما اوّل، سال اول گالشی. او روزِ جی تا هسا، ۱۵۸۰ سال بوگذشته و جالب اينه کی گالشی سالِ مبدأ، نه سياسی موناسبته و نه مذهبی موناسبت. يه‌ته علمی تفاق ايسه. يعنی هو روزی کی مردوم ای ضرورته بفهمسن کی ساله وا ثابت داشتن و هو روز بوبؤ مبدأ.
گالشی تقويمِ ما و روز
[دچينواچين]امّا گالشی سال کی خودا ره شوکر تا هی بيس سی سال پيش استفاده بونأ بو و الؤن‌ام گالشؤنِ ياد دره، چيسه و چی موشخصاتی دأنه؟
گالشی سال، دوازده‌ته ما دأنه کی هرته ۳۰ روزه ايسن:
۱) نؤروز ۲) کورچ ۳) اريه ۴) تير ۵) موردال ۶) شرير ۷) امير ۸) آول ۹) سيا ۱۰) ديا ۱۱) ورفنه ۱۲) اسفندار.
نوروز ما، ۱۷ مورداد هجری شمسی جی سراگينه و ۱۵ شهريور مئن توماما بونه. ای ما، گالشی تقويمِ مئن، اوّلين ما ايسه و اونِ اولين روزِ مئن، نوروزِ بل يا آتش نوروزی روشنأ کؤنن و تازه ساله جشن گينن.
کورچِ ما، ۱۶ شهريور هجری شمسی تا ۱۴ مهر ايسه.
پنجيک
[دچينواچين]پنج روزأ نی دأنيم کی اونه دوخؤنيم پنجيک و ای پنج روز، هيچ فصل و ماهی مئن دنه. در واقع ايرانِ مئن، امو هرگيز ۳۱ روزه ما نداشتيم و ای ۳۱ روزه ماهؤن کی الؤن استفاده بونن، يه‌ته عجيب و غريب اختراع ايسه کی رضاخان زمات داب بوبؤ!
هر چار سال يک‌بارأ نی، پنجيک بونه شيش روزه تا او ۳۶۵ روز و خرده‌ای کاملن رعايت ببی و خورشيدی سال دوروس موحاسبه ببی. او شيشمی روزه دخؤنن: ويشک.
چوتو سالؤنه تبديل کونيم کسنه
[دچينواچين]| هجری شمسی | ۱٬۴۰۴ – ۱٬۴۰۳ |
| میلادی | ۲٬۰۲۵ – ۲٬۰۲۴ |
اگه خأنين کی گالشی ساله و هجری شمسی‌يه تبديل بکونين به کسن، هچی کافی‌يه کی گالشی سالِ عددِ جی، ۱۹۵ کمأ کونين يا برعکس. مثلن، اگر سال ۱۳۸۵ هجری شمسی‌يه، ۱۹۵ امره جومأ کونيم، بونه هو سالِ گالشی عدد:
۱۵۸۰=۱۹۵+۱۳۸۵
اگرم خأنين ميلادی سالشوماری و گالشی‌يه تبديل بکونين کسنه، ميلادی سالِ جی، ۴۲۶ کمأ کونين:
۱۵۸۰=۴۲۶-۲۰۰۶
| گالشی ماهان |
|
نؤروز • کورچ • اریه • تیر • موردال • شریر • امیر • آول • سیا • دیا • ورفنه • اسفندار |