Wikipedia:دؤجئه وانويس/۲۰۲۱/۰۱

Wikipedia جي

گيلان ٚ تاريخ

مربۊط به أملش ٚ تمدن

گيلان، يته تاريخي منطقه‌أ گه گيلکان ؤ تالشان ٚ ميهن ايسه. گیلکان ؤ تالشان‌ ٚ زوان گيلکي زوان ؤ تالشي زوان هيسه. گيلان ٚ سامان ٚ تاريخ ٚ ره خۊجير کيتاباني نيأ گه گيلان ٚ سامؤن ٚ تاريخ-ه تقريبا خؤرۊم ثبت بؤدن. اي سامؤن ٚ ساکنين يني گيلکان ؤ تالشان پۊر همسادگان ٚ تاريخ ٚ سر ؤ حتی خلافت ٚ سر اثر بنأن.

باستانشينأسي يأتئن گيلان ٚ مئن نشؤن دنن گه سۊ هيزار ساله تمدناني چؤن مارليک ؤ أملش،گيلان ٚ مئن وؤجۊد دأشتن ؤ بيأته وکته آثاراني گه گيلان ٚ مئن پيدا بۊبؤن اي سامؤن ٚ مردۊمان ٚ جؤر ٚ تمدن ؤ فرهنگ-ه أني نشؤن دنه. مادان ؤ هخامنشئن ؤ سلۊکئن ؤ اشکانئن ؤ ساسانئن ٚ دؤره مئن گيلان ٚ مردۊمان(گيلکان ؤ تالشان) به جز گاگلف هميشک خۊشؤن ٚ استيقلال-ه بپأسئن ؤ حفظ بؤدن ؤ يا نيمه مستقل بؤن.

اعراب ٚ فگن گۊدن ٚ دؤران ٚ مئن ني گيلکان ؤ تالشان خۊشؤن ٚ جي پۊر شهامت ؤ يارائي نشؤن بدأن ؤ گيلان ٚ استيقلال-ه بدأشتن. گيلکان ؤ تالشان اي نتيجه ئبه برسئن گه مؤسلمؤن وکن ؤ وکتن ؤ ايسلامشيعه مذهب ٚ أمرأ سرأيتن. گيلکان ؤ تالشان أوأيل زيدي-شيعه بؤن ؤ ايمه دؤنزه ايمامي شيعه' زيديه جا دؤجين بؤدن ؤ شيعه پۊر طرفدارترين دين گيلان ٚ مئن هيسه. شيعه‌مذهب ؤ پيلا حؤکۊمتاني چؤن زيارئن ؤ بۊيئن گه گيلک‌تبار هيسن گيلان ٚ مئن جي ورسن ؤ حؤکۊمت بؤدن گه نه تنها پتشخوارگر (گيلان،طبرستان،گرگان) ٚ مئن ولکي خئلي پيله سامانان ٚ سر تسلط دأشتن. بۊيئن مؤفق بۊبؤن عباسئن ٚ سر ني تسلط پيدا بؤنن. تۊرکان ؤ مغۊلان ٚ فگن گۊدن ٚ دؤره مئن ني گيلانئن خۊشؤن ٚ استيقلال-ه بدأشتن.

گيلان اسپي رۊ أمرأ به دۊ واوین يني بيه پيش ؤ بيه پس تقسيم بۊنأ بؤ گه بيه پيش کيايئن ٚ دس ؤ بيه پس اسحاقوندؤن ٚ دس دؤبؤ. دۊرۊسسه گه اي دۊته حؤکۊمت قلمرؤ سر کسن ٚ أمرأ جار دأشتن ولي زماتي گه گيلان ٚ برجه جي دۊشمند خأس بيه کسن ٚ أمرأ اتحاد دأشتن ؤ گيلان ٚ جي محافظت گۊدن. کيايئن ؤ اسحاقوندؤن، صفوئن ٚ دؤران ني چندين سال مستقل بؤن ولي زماتي گه صفوئن ٚ حاکم شاعباس بۊبؤ گيلان ٚ ره فگن بؤگۊد، اي زمت ٚ مئن خان احمد‌خان تمؤم ٚ گيلان ٚ کارکيا بؤ، خان احمدخان ٚ گيلاني مقاوت ؤ جار بؤگۊد، ولي شاعباس ٚ نيرۊکان خئلي ويشتر بؤ يؤ خان احمد ؤ گيلانئن ٚ حقسأي ٚ أمرأ، دشکن بؤخؤردن‌...دۊمباله