فنلاندي زوان
فنلاندي زوؤن (فنلاندي مئن: suomen kieli) یا سۊؤمي یته اۊرال زوؤن فيني هال ٚ شي هيسه گه فنلاند ٚ خلک ٚ ويشتري، بأني فنلاند ٚ برجه-دؤبؤ فنلاندئن اۊن ٚ جي گب زنن. فنلاندي فنلاند ٚ دۊته رسمي زوؤنؤن ٚ یته هيسه (اۊیته سؤئدي هيسه). سؤئد ٚ مئنأني فنلاندي، أقليت ٚ رسمي زوؤنه. فنلاندي جۊرشينأسي نظر ٚ جي دشکسنوري زوؤن (agglutinative) هيسه یأ تقريبا خألي پسدشکين (suffixal) ٚ جي کارأیره.[۱] ايسمؤن، صفتؤن، ضميرؤن، أرقام أ فئلؤن خۊشؤن ٚ نخش ٚ دئن ٚ جي جۊمله مئن، صرف بۊنن أ دگرسهشا هيسن. جۊملهأن مأمۊلاً (فاعل_فئل_مفعۊل) ٚ دچينش ٚ أرأ چاؤدن بۊنن، ألبت وسيع ٚ ايستفاده صرفؤن ٚ جي اي ايمکؤن-ه دنه تا کليمه'ن اي قالب ٚ جي مؤتفاوت أني دچئه تۊنسهبۊن. فنلاندي نويشتن ٚ ره لاتين ٚ خط ٚ جي کارأیتن بۊنه گه اي بنويس-وانويسي سيستم سؤئدي خط ٚ جي واساتن بؤبه یأ تا حؤدۊد ٚ زياد فؤنتيک هيسه یأني شأنه پۊر واجه'ن ٚ أصلي واگۊیه-أ خط ٚ جي فأمسن. فنلاندي اۊرۊپا ٚ چارته غیر ٚ هندۊرۊپایي مللي زوؤنؤن ٚ یته هيسه. دئبأخي مجاري یأ استؤنيایي زوؤنؤنن گه اۊشؤنأني اۊرالي خانواده ٚ شئن. اۊيته ني باسکي زوؤن هيسه.
فنلاندی ایتا جه اۊرۊپا ایجایی سازمانˇ رسمی زوانان ایسه. فنلاندی زوان ریشه و بن جه هیندو و اۊرۊپایی زوانان ˇ جرگه نیه. فنلاندی ، إستونی زوان مره همساده ایسه و ایتا خال جه فینو – اوگریک زوانˇ کوگا ، جه اورال – آلتایی زوان جرگه ایسه. اما سوئدی زوان و باخی ژرمنی زوانان پور تاثیر فنلاندی زوان رو دشتید و پور واژگان جه ای چندته زوان فنلادی مئن وارد بوبوستید.[۲][۳]
جؤغرافي شر[دچينواچين]
فنلاندي ، فنلاند ٚ رسمی زوان ایسه کی تا حدود پینج میلیون کس ، ای زوان مره گب زنید. ویشتر فنلاندˇ جمعیت ، فنلاندی اوشانه ماری زوان ایسه. سوئد ، نروژ ، آمریکا ، رۊسيه ، کانادا و إستونی مئن نی ایتا کوچی اقلیت ایسید کی فنلاندی گب زنیدی.
قرضأیتن[دچينواچين]
هأیتن[دچينواچين]
فنلاندي زوؤن دوأرسه قرۊن ٚ طی پۊر وامواجهأن پۊر زوؤنؤن، مخصۊصا خۊ همسأیي زوؤنؤن ٚ جي گه هيندۊرۊوپایي بؤن هأگيت دأره. ألبت آوایي یأ دسسۊري چاگۊدأر فنلاندي شي اي قرضأیته واجه'ن-ه بۊمي شکل هدأ دأره یأ خۊ مئن حل بؤده. ايسه فنلاند ٚ مئن سأی درن زوؤن ٚ دسسۊر ٚ أساس ٚ سر واموأجه'ن ٚ ره فنلاندي کليمه چاؤنن أ بأضي موارد ٚ مئن مؤفقم بؤبؤن.[۴]
هأدأن[دچينواچين]
فنلاندي زوؤن ٚ مأرۊفتري واجه گه پۊر زوؤنؤن ٚ مئن دره «سؤنا» هيسه.
زوؤن ٚ رسميت ٚ وضعيت[دچينواچين]
ايسه، فنلاندي فنلاند ٚ دۊته رسمي زوؤنؤن ٚ یته هيسه یأ 1995 ٚ جي اۊرۊپا ٚ اتحاديه مئنأني رسمي بؤبؤ نأ. أمما فنلاندي وختي گه فنلاند هلأ سؤئد ٚ جي مستقل ونکته بؤ یأني تا سال ٚ 1809، اي سامؤن ٚ مئن رسمي بؤبؤ ننأ بؤ. فنلاند ٚ پيلا دۊک (یته خۊفرمؤن ٚ شر رۊسيه ٚ ايمپراتۊري شي) ٚ بنأگير ٚ پسي، بأني فنؤمئنيا ٚ قيام ٚ پسزمينه ٚ تأثير ٚ جي سال ٚ 1863 فنلاند ٚ پيلا دۊک ٚ مئن اي زوؤن رسمي اعلام بؤبؤ.[۵]
فنلاندي ايسه سؤئد ٚ مئن ني أقليت ٚ رسمي زوؤن ٚ وضعيت-ه دأره. هيتهني کلسا-زوؤنؤن ٚ کؤنوانسيۊن ٚ أساس ٚ سر، ايسکانديناويا ٚ کيشورؤن ٚ شأروندؤني گه فنلاندي گب زنن، اي فۊرصت-ه دأرن تا تعامل رسمي نهادؤن ٚ همرأ کلسا-اۊرۊپا ٚ کيشورؤن ٚ مئن ٚ ره خۊ ماري زوؤن ٚ جي کارأیرن بيدۊن ٚ اينگه ترجۊمه یأ وگأردن ٚ هزينهأن-ه بۊنأشۊن. ولي هندئهرأن نگرؤنئني فنلاندي ٚ پيشایين سؤئد ٚ مئن ٚ ره ابراز بۊنه، مثلا یته گۊزارش سؤئد ٚ مئن سال ٚ 2017 ٚ طی نۊشؤن دنه گه أقليت ٚ رسمي زوؤن ٚ سياست مخصۊصا سؤئد ٚ 7٪ فنلاندي زوؤن ٚ ره رعایت بؤ دنئه.[۶]
تاريخ[دچينواچين]
تۊسا دار ٚ پۊس ٚ نؤمه 292، 13ؤمي قرن ٚ أوایل ٚ شي، أوولي شنأختهبؤ مدرک تمؤم ٚ فيني زوؤنؤن ٚ هال ٚ شئه. اين ٚ محتوي ايجۊره:
(Mÿnna tachton gernast spuho sommen gelen Emÿna daÿda)
ألؤن ٚ فنلاندي: Minä tahdon kernaasti puhua suomen kielen, [mutta] en minä taida
گيلکي: (مۊ خأنم فنلاندي گب زأن [ولي] مننئم).[۷]
اي نؤمه یته اسقف (کشيش) ٚ بنويشتأره گه أمره ناشناسه.
اۊ زمت ٚ کشيشؤن فنلاند ٚ مئن ويشترين سؤئديزوؤن بؤن.[۸]
وسطی قرۊن ٚ طی، وختي گه فنلاند سؤئد ٚ حاکميت ٚ بۊن دؤبؤ، فنلاند ٚ اداري زوؤن سؤئدي بؤ. یأني فنلانديزوؤنؤن خألي رۊزمره زيندگي مئن تۊنسن خۊ ماري زوؤن ٚ جي گب بزنن. فنلاندي سؤئدي ور پستتر تلقي بؤ یأ فنلانديزوؤنؤن جامئه ٚ دۊوؤمي درجه شأروند محسۊب بؤن چۊنگه منسن خۊ زوؤن-ه هيچته رسمي مؤقعيت ٚ مئن کارأیرن. حتي تلاشؤني مدارس، ايستفاده سؤئدي جي کليسا'ن ٚ مئن أ سؤئد ٚ برمۊجؤن أ خدمتکارؤن ٚ مهاجرت دأن ٚ طريق ٚ جي، فنلاندي زوؤن ٚ ايستفاده ٚ کاهش ٚ ره أنجؤم گيتن.[۹]
گۊیشؤن[دچينواچين]
فنلاندي زوؤن ٚ گۊیشؤن-ه دۊته سيفا جرگه مئن دننن یأني خۊرتاو-گۊیشؤن أ خۊرخؤس-گۊیشؤن. مۊختلف گۊیشؤن ٚ گۊتنکسؤن کسن ٚ همرأ تا حد ٚ زيادي متقابل ٚ درک دأرن أ ايشؤن ٚ تمایز واکهأن أ مۊرکب ٚ واکهأن بأني بأضي گرامري چاکۊن-واکۊنؤن ٚ مئن هيسه. أمما مۊختلف ٚ گۊیشؤن أکثر ٚ موارد ٚ مئن یته واجشينأسی یأ دسسۊر ٚ مطيع هيسن.[۱۰]
باخی فنلاندی واژگان واگردان[دچينواچين]
رچ | گیلکی | تلفظ | فنلاندي |
---|---|---|---|
۱ | سلام | هی | Hei |
۲ | خوب ایسی؟ | میتَ کوولوو | ?Mitä kuuluu |
۳ | خودافظ | نَکِمین | Näkemiin |
۴ | بعد تره دینم | نه دَن | Nähdään |
۵ | ایپچه بئس | پئنی هکتی | Pieni hetki |
۶ | روج | پَی وَ | Päivä |
۷ | شب | یو | Yö |
۸ | وارش | سادِ | Sade |
۹ | آفتاو | آورینکو | Aurinko |
۱۰ | دیم | کاسووت | Kasvot |
۱۱ | چوم | سیل مَ | silmä |
۱۲ | پیله | ایسو | Iso |
۱۳ | کوچی | وَهَن | Vähän |
سربس[دچينواچين]
- ↑ Haspelmath, Martin Dryer; Matthew S Gil; David Comrie; Bernard Bickel; Balthasar Nichols, Johanna (2005). Fusion of selected inflectional formatives. Oxford University Press.
- ↑ languages of finland
- ↑ finnish
- ↑ [اي ادعا، سربس خأنه]
- ↑ Karlsson, Fred (13 September 2017). Finnish. Comprehensive grammars. Abingdon, Oxon; New York: Routledge.
- ↑ https://www.theguardian.com/world/2018/mar/13/swedens-finns-fear-minority-language-rights-are-under-threat
- ↑ Wulff, Christine. "Zwei Finnische Sätze aus dem 15. Jahrhundert". Ural-Altaische Jahrbücher NF Bd. 2 (in German): 90–98.
- ↑ https://web.archive.org/web/20140202104119/http://svenskfinland.fi/historyfin.htm
- ↑ https://journal.fi/tt/article/view/57138/19187
- ↑ https://web.archive.org/web/20070927010503/http://www.internetix.ofw.fi/opinnot/opintojaksot/8kieletkirjallisuus/aidinkieli/murteet/