منۊچهر زياري
.jpg)
فلک‌المعالي ابۊمنصۊر منۊچهر بن ٚ قابۊس زياري، زيارئن ٚ پئنجۊمي کارکيا بؤ گه قمري هجري ۴۰۳ تا ۴۲۰ گۊرگان، طبرستان، قؤمس ؤ گيلان (پتشخوارگر یا کاسپين) ٚ سر حؤکۊمت گۊد. منۊچهر قابۊس ٚ وچه ؤ وشمگير ٚ نوٚوه بؤ، قابۊس گه خۊ قلمرؤ-يه دس ٚ جي هدأ بؤ چن‌سال سامانئن ٚ دربار ؤ خۊراسان ٚ مئن زيويش گۊد. منۊچهر اي دؤران ٚ مئن، زمتي مجدالدؤله ديلمي ارتش ٚ مئن هيسأ بؤ. قابۊس وختي گه بؤتۊنس هندئه حؤکۊمت ئبه وگردئه، منۊچهر-ه گيلان ٚ حاکم بؤگۊد. قابۊس خۊ عمر ٚ أواخر ٚ مئن بدگمؤن وکته بؤ يؤ چنته جه خۊ اطرافيان-ه بکۊشت. هين ٚ ره چنته جه سرداران قابۊس-ه قتل ئبه برسأنئن، ايمه منۊچهر-ه دأوت بؤدن تا حؤکۊمت-ه قبۊل بؤنه. منۊچهر زيارئن ٚ کارکيايي پذيرفتن ٚ پسي خۊ پئر ٚ أصلي قاتلان-ه دسگير ؤ قصاص بؤگۊد. منۊچهر اي دۊدمان ٚ أوولي کارکيا بؤ گه مستقل ٚ حؤکۊمت ندأشت. اۊ خۊ کارکيايي أوايل ٚ مئن مجبۊرا بؤ سلطان محمۊد غزنوي-ئه مطيع بؤبۊن ؤ اۊن ٚ لاکۊ أمرأ ازديواج بؤگۊد، ولي منۊچهر ونأشت گه محمۊد پتشخوارگر(کاسپین) ٚ مئن خئلي نؤفۊذ بدأره ؤ محمۊد-ه ساليانه باژ دأ. منۊچهر ٚ دؤران ٚ مئن زيارئن کم کمه افۊل پيدادن ؤ خۊ دئبار ٚ قۊدرت-ه ندأشتن، هرچند گه اي تفاق منۊچهر ٚ پيشي ني سرأگيتن بؤبؤ بؤ. منۊچهر ٚ دؤران پۊرجار نؤبؤ يؤ اۊن ٚ مئن ويژه جنگي شکل نگيت. منۊچهر خۊ حکۊمت ٚ مئن شيعيان-ه توجه گۊد ؤ اۊشؤن-ه احترام نأ. سلطان محمۊد ری ٚ فتح گۊدن ٚ پسي يؤ منۊچهر ٚ حمايت گۊدن شيعيان ٚ جي وأسي منۊچهر ٚ قلمرؤ ئبه دس توأدأ يؤ منۊچهر مجبورا بؤ تا مبلغي سلطان محمۊد-ه هأده تا خۊ قلمرؤ-يه بدأره. منۊچهر اديبؤن أ شعرا-يه توجه دأشت ولي نأ خۊ پئر ٚ مۊسؤن قابۊس. منۊچهر ٚ پيلاپئر ٚ پئر، يني زيار گيلان ٚ شي بؤ يؤ احتمالا گيلک بؤ. منۊچهر ٚ مۊردن ٚ پسي انۊشيروان اۊن ٚ وچه زيارئن ٚ کارکيا بؤبؤ.
پيشينه
[دچينواچين]سامانئن زيارئن ٚ حؤکۊمت ٚ تأسيس بؤؤن ؤ مردآويج ٚ کيشورگۊشايي دؤران، خۊ قۊدرت ٚ اؤج ٚ مئن هيسأ بؤن. مردآويج ؤ ساماني اميران ٚ روابط ٚ مئن پۊر فراز أ فرۊد نيأ. وشمگير ٚ پسي زيارئن ؤ سامانئن ٚ روابط دۊستانه‌تر وکت ؤ زيارئن ايته حائل ٚ ديوار ئبه بۊيئن ؤ سامانئن ٚ مئن تبديلا بؤؤن. قابۊس وختي گه مجدالدوله جي ديشکن بؤخؤرد، سامانئن ٚ دربار-ه پنا بؤبۊرد ؤ ۱۸ سال حؤکۊمت ٚ جي دۊر بئسسأ. زماتي گه قابۊس خۊ حؤکۊمت ئبه وگردس سامانئن خۊ قۊدرت-ه دس ٚ جي بدأ بؤن ؤ قۊدرت سلطان محمۊد ٚ دس دکته بؤ. قابۊس وختي گه سامانئن ٚ دربار ٚ مئن هيسأ بؤ چن‌مرته مجدالدؤله أمرأ بجأرس ولي بي‌نتيجه بؤ، أمما اي دۊنفر فارغ جه سياسي مسائل نزيک ؤ رخابانه روابطي دأشتن، چۊنان‌گه متۊچهر قابۊس ٚ وچه زماتي مجدالدؤله ئبه خيدمت گۊد ؤ قابۊس با اينگه مجدالدؤله ضعف ٚ جي واخب بؤ ولي هيچ‌زمت ری ئبه فگن نؤگۊد. قابۊس سلطان محمۊد ٚ أمرأ ني خۊجير روابط دأشت ؤ اي دۊته هم‌کله بؤؤن. منۊچهر زيارئن ٚ کارکيا بؤؤن ٚ پيشي خۊ پئر ٚ جانب ٚ جي گيلان ٚ فرمؤنروا بؤ.
کارکيايي
[دچينواچين]منۊچهر برخلاف ٚ خۊ اجداد خئلي جنگ ؤ جار نؤگۊد ؤ غزنوئن ؤ سلطان محمۊد ٚ تابع بؤ.
دابي مسائل
[دچينواچين]با اينگه منۊچهر ٚ دؤران ٚ مئن برخي جه اديبان غزنوئن-ه پنا بؤبۊردن ولي برخي مورخان'ني معتقدن گه منۊچهري دامغاني خۊ نؤم-ه منۊچهر ٚ زياري جي تخلص بؤده ؤ ابۊالفرج علي بن حسین بن هندۊ (نؤمي حکيم) مدتي منۊچهر ٚ خيدمت هيسأ بؤ يؤ ابن ٚ سينا غزنوي نيرؤؤن ٚ ويرۊتن ٚ زمت پاچ ٚ زماتي زيارئن-ه پنا بؤبۊرد ؤ اۊجه يته رساله ني بنويشت ؤ ايمه بۊيئن-ه پناه بؤبۊرد.
سربس
[دچينواچين]- خورسندی، مهدی. «کتاب شرح زندگی بوعلی سینا». بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا. دریافت‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹.
- پرویز، عباس (١٣٣۶). تاریخ دیالمه و غزنویان. تهران: مؤسسه علی‌اکبر علمی.
- رضازاده لنگرودی، رضا. «جنبش مرداویج گیلی». در م. پ. جکتاجی. گیلان‌نامه، مجموعه مقالات گیلان‌شناسی. دوم.
- فقیهی، علی‌اصغر (۱۳۹۳). تاریخ آل‌بویه. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی و دانشگاه‌ها.
- کجباف، علی‌اکبر (۱۳۸۶). «بررسی مناسبات حکومت آل زیار و خلفای عباسی». فرهنگ اصفهان.
- مفرد، محمدعلی (۱۳۸۶). ظهور و سقوط آل‌زیار. تهران: رسانش. شابک ۹۶۴-۷۱۸۲-۹۴-۵.
- ملک‌زاده‌بیابانی، بانو (۱۳۵۳). «سکه‌های زیاری» (۱۶). تهران: پایگاه محلات تخصصی نور: ۴۷–۶۷.
- مهرآبادی، میترا (۱۳۸۱). سرگذشت علویان طبرستان و آل زیار. تهران: اهل قلم. شابک ۹۶۴-۵۵۶۸-۹۲-۷.
- موسوی بجنوردی، کاظم (۱۳۹۳). تاریخ جامع ایران. ۸. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۴۳-۶.
- عماری، حسین. «آل زیار». دانشنامه بزرگ اسلامی. ۲. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- بخش ادبیات عرب (۱۳۸۵). «ابن هندو». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۶۴-۷۰۲۵-۴۰-۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ تیر ۱۳۹۱.