گالش
گالِش يا گاولش، فارسی مئن گاوبان معنی دئنه. ای کلمه، سانسکريت ِ جی بون و ريشه دأنه. سانسکريت ِ مئن، گؤ (گاو) ِ جی نگهداری گودن و اونه پاسنه گونن: گئورکش.
ای احتمال نی نأی کی ای کلمه گئوشورون جی ريشه بگيته بی کی يه‌ته فرشته يا الهه نام ايسه و اين ِ وظيفه اينه کی موفيد مالؤن و چارپايؤن ِ جی حمايت بکونی.
در کلّ، گالش يعنی کسی کی دامداری کؤنه و گؤ و گوسند پرورش دئنه. گالشؤن، گيلان و مازندران ِ کوهؤن ِ مئن زندگی درن. اوشؤن، گيله‌مردؤن (اوشؤنی کی گيلان و مازندران ِ جولگه مئن زندگی درن) امره يه‌ته بون و ريشه دأنن و يه‌ته قوم (گیلک) ايسن کی معمولن اوشؤنه گيل و ديلم دخؤنن.
در واقع، گالشؤن، کوه‌نيشين گيلک ايسن و گيله‌مردؤن، جولگه‌نيشين گيلک.
گالشؤن ِ بون و ريشه
[دچينواچين]خيلی قديم کی گيلان جولگه‌ؤن مئن نشاست زندگی کودن، گيلکؤن همه‌تايی کوهستان مئن زندگی کودن و بازون، وختی دريا اؤ پس بوشؤ و انسان ياد بگيته کی چوتو هيست ِ زمينه خوشکا کونی و بج‌کاری بکونی و کشاورزی‌يه ياد بگيته، يک بخش، کوهستان ِ جی جير بومأن و جولگه مئن زندگی‌يه سراگيتن. اوشؤنی که کو جؤر بئيسأن بوبؤن گالش و اوشونی کی جولگه مئن بومأن بوبؤن گيله‌مرد. هسا، گيله‌مرد (گيل+آمارد) و گالش، کسن ِ امره، گیلک قومه تشکيل دئنن و ايشؤن زوان و تاريخ و فرهنگ يکی ايسه.
گالشؤن ِ زوان
[دچينواچين]گالشؤن ِ زوان گيلکی ايسه. جالبه کی با اون‌که گيلان ِ جولگه مئن، شرق و غرب ِ گيلکی لهجه‌ٰئن همديگر ِ امره تفاوت دأنه و هرته گيلکی‌يه خو لهجه امره گب زئنن، گالشؤن ِ گيلکی لهجه، به هر دو طرف شبيه ايسه.
گالشؤن ِ زوان، گيلکی لهجه‌ٰئن مئن، اصيل‌تر و دس‌نوخورده‌تر بمانسه و ايشؤن ِ رسم و روسومات و موسئقی نی گيلکؤن ِ مئن اصيل‌تره.
گالشی تقويم
[دچينواچين]گالشؤن، گيلکؤن ِ رسم و روسوماته تا هسا حفظ بئوده دأنن. ای رسم و دابؤن ِ جی، يه‌ته نی گالشی تقويم (ديلمی تقويم) ايسه. گالشی تقويم کی همه‌ته گيلکؤن ِ شی ايسه، 12 تا ما (ماه) دأنه کی هرته 30 روج ايسه و 5 روزأ نی پنجيک (کبيسه) دأنه و هر چار سال يه‌ته روج اضافه بونه. پس گالشی سال، 365 روج دأنه و هر چارسال 366 روجی بونه.
گالشی سال، نوروز ما جی سراگينه (شوروع بونه) و نوروز ما اوّل، برابره با هجری شمسی مورداد ماه 17.