ناصر للحق
| ناصر للحق أطرۊوش | |
|---|---|
_Naser_al_haqq_Tomb_tower_Shie_Mke_in_Iran.JPG) ناصر للحقˇ مقبره آمؤلˇ مئن | |
| أصلي نام | ناصر للحق |
| زيوش ٚ جيگا | حجاز، طبرستان، رى، هۊسم |
ابۊمحمدحسن بن علي بن حسن بن علي بن عمرالأشرف بن زين‌العابدين نؤمي ناصر للحق (۲۳۰ ه.ق. مدينه بيچئه - ۳۰۴ ه.ق. آمؤل بمۊرده) عالم، فقيه، متکلم، شاعر ؤ طبرستانˇ حاکم بۊ. اين-ه أطرۊوش دۊخؤندن چؤن رافع‌بن‌هرثمه شکنجه جيجا يأجي کرأبؤبۊ. طبرستان ؤ گيلان أجي ناصر-ه به‌عنوانˇ اسلامˇ اولين مروجين شنأسنن. ناصر کبير ۳۰۱ ه. ق. سامانئن-ه به مرزˇ چالۊس شکست بدأ يؤ علويئنˇ پاگه-أ رؤنق ببخشئه. [۱]
طبرستان‌ئه کۊچ
[دچينواچين]حسن أطرۊوش، حسن‌بن زیدبن محمد (سادات حسيني، داعي کبير نؤمي) زمؤن کۊچنه طبرستان ؤ اينˇ مرگˇ پسي به‌سال ۲۷۰ ه.ق، اينˇ برأر مأمد بن زيد-ه پيوندنه. [۲] [۳] ايمه مردۊمˇ ديانت‌بخشي ويسين بۊشؤ خۊراسؤن. اؤره رافع‌بن‌هرثمه (خۊراسؤنˇ والي) احمدبن عبدالله خجستاني [۴] بکۊشته بؤنˇ پسي اينه بأگنئه زندؤن ؤ بنا بنأ شکنجه أجي اينه حرف بأري. گۊدره ضرباتˇ ماله ناصرˇ ايشتؤسن-ه مخل‌ؤده؛ هين وأسي اۊن به‌پس أطرۊوش -ه (اصم) شهرت پيدؤده. [۵][۶] [۷] اما جاىˇ ديگر مشرۊح ايسه ناصرˇ شکنجه ؤ زندؤني به فرمؤنˇ احمدبن عبدالله خجستاني (نيشابۊرˇ والي، ۲۶۸ ه.ق بمۊرده) أنجام بۊبؤ يؤ بنابراين حسن‌بن‌زیدˇ دؤرؤنˇ شي ايسسه؛ در هر صۊرت مأمدبن‌زیدˇ ايلجار أجي آزادأبۊنه ؤ وگردنه اينˇ پألۊ. [۸][۹] اي برأرۊن (داعي کبير ؤ داعي الي الحق) أطرۊوش-ه فضل ؤ علمي جؤرمرتبگي ويسين قبۊل دأشتن ؤ احترام نأن؛ امما ايشؤن‌ئه کارگزار نبۊ يؤ بعضا علويئنˇ ميئن-ه حيساب کيتابˇ مالي گۊد ؤ يه پأره أني منصبت قضايي گردن بيته.[۱۰][۱۱][۱۲]
بيه‌پيشˇ دگردش
[دچينواچين]سال ۲۸۷ ه.ق گؤرگانˇ ميئن علويئنˇ شکست بۊخؤردن ؤ مأمد بن زيد (داعي الي الحق) سامانئنˇ جنگ أجي جؤن به‌در نيبئنه ؤ مينه. ناصر خۊ چکنه مرگˇ پس دامغان راه أجي ری-ه جيويزنه گه اۊ زمؤنه پيله‌شأر بۊ يؤ زيديئنˇ ويسين پۊرأهميت دأشت. هي مئنه جستان بن وهسۊدان ديلمئنˇ حاکم گه خلفا ؤ سامانئنˇ تجسن أجي، طبرستانˇ دله بترسئه‌ايسأبۊ؛ ناصر-ه گه اينˇ ريفئق بۊ دۊخؤندنه ديلمؤن ؤ وعده نئنه اينه بال بزنه دأ علويئنˇ پاگه-أ دۊوارده احيأ ؤ کس‌به‌کس سامانئنˇ تهديد-ه اۊ سامؤن مرتفع بکۊنن ؤ ناصر أني اي پيشبنأک-ه تنأگينه. [۱۳][۱۴][۱۵] جستان گه اينˇ أمرأ ديانت أجي بيعت بؤده‌بۊ اۊن ؤ بأني اينˇ خۊنواده-أ پندؤم هأدأ. ايشؤن کس‌به‌کس يگ دفأ ۲۸۹ ؤ ديگري ۲۹۰ ه.ق طبرستان-ه فترکسن امما بسر نبۊردن. [۱۶] [۱۷] [۱۸]
گيل ؤ ديلمˇ مۊسلمؤني
[دچينواچين]حسن أطرۊوش ديلم أجي کين‌بنيش بيته ؤ ديلمؤنˇ مردۊم-ه اسلام أجي اۊخؤنده. [۱۹] ايمه بۊشؤ گيلؤن ؤ اسلام-ه بر گيليان عرضه بؤده، مکتۊب ايسسه خيليئن بيه‌پيشˇ ميئن مۊسلمؤنأبؤن. [۲۰] [۲۱][۲۲] [۲۳] اينˇ پسي ايمامتˇ ادعأ بؤده ؤ به‌رسمˇ علويئن قلنوه (درازˇ کۊلأ) سر بنأ ؤ ناصر للحقˇ لقب-ه اختيارؤده[۲۴][۲۵] هي درنگ جستان-ه شرابخاري ؤ خۊدانشنأسي ويسين ترکأؤده ؤ بعدها شرعˇ تقيد گردن‌نئي جي اينˇ أمرأ عهدˇ اکيد دبۊسته ؤ دۊوارده همکاري بؤده. [۲۶][۲۷] جستان ۊ أطرۊوشˇ رابطه مدتي شکراب بۊ يؤ چند دفأ کسن أجي بجنگسن ولي سرآخر، جستان حسنˇ أمرأ صلح ؤ بيعت کؤنه. [۲۸] أطرۊوش جستانˇ پيمؤن أجي شعر بؤته‌دأنه. [۲۹] ناصر طبرستانˇ حکۊمت گۊدنˇ ناکامي پسي وگردنه ديلمان ؤ گيلؤن-ه. ايمه اي ممالکˇ حفظ گۊدن ئبه يه‌مدتˇ سال-ه هۊسم زيوست دئباخي رۊزؤن-ه دیلمؤنˇ گیلاکجان دبۊ. مرقۊم ؤ مشهۊد ايسسه أطرۊوش اي مدت چندته مچچيد اي مناطقˇ مئن بساته. [۳۰][۳۱]
طبرستان‌ئه فترکسن
[دچينواچين]حسن أطرۊوش هأنده طبرستانˇ فتح گۊدنˇ ويسين حقسأى بؤده. اۊن ۲۹۳ ه.ق يه لشکر کاکي ؤ فيرۊزانˇ پئرˇ فرمؤندهي جي بخسأنئه طبرستان. ابۊالعباس عبدالله‌بن محمد، طبرستانˇ حاکم اي سپاه-ه شکست بدأ يؤ پۊرپۊرˇ جنگي آدم منجمله کاکي ؤ فيرۊزان بقتل برسئن ؤ بۊمؤنسه'ن جيويشتن ديلمؤن.[۳۲] [۳۳][۳۴] [۳۵] أطرۊوش سۊ گرش آمؤل ؤ دۊ گرش فترکسه ديگر مناطق-ه.[۳۶] ناصرˇ ناکامي دلايل-ه خأ ابۊالعباس عبدالله‌بن محمدˇ سياست-ه در قبالˇ ديلميئن ؤ طبرستانˇ مردۊم وامۊتن. سامانيئنˇ حاکم طبرستانˇ مردۊم ؤ کۊچ بؤده علويئن أجي به اکرام ؤ احسان برخؤرد دأشت ؤ ايشؤن-ه خۊ أمرأ همراه گۊد، بأني ديلمئنˇ سرؤن-ه هديه هأدأن أجي رفعˇ کدۊرت بؤده.[۳۷] اي کۊنۊشؤن ناصرˇ مقبۊليت-ه اۊ سامؤن عقب بأگنئه ؤ ديلميئن أن حتي اۊن-ه تنأنيتن. امما احمدبن‌اسماعيل ساماني ابۊالعباس-ه عزل‌ؤده ؤ ۲۹۷ ه.ق سلام نؤمي-ئه بنأ اۊنˇ جا. [۳۸] سلام خۊ کۊتا حکۊمتˇ مئن صدۊهشتاد درجه تغييرˇ سياست بدأ يؤ ديلميئنˇ هدايأ قطعؤده ؤ اي کار ديلميئنˇ شۊرش-ه باعيث بۊبؤ ؤ البته سرکۊب أن بؤده. [۳۹][۴۰] امما آمؤلˇ شۊرش-ه تاوسه مننئيس ؤ نهايتا شأر أجي بدستˇ مردۊم اخراج بۊبؤ. اي مئنه احمدبن‌اسماعيل ساماني هأنده ابۊالعباس-ه بخسأنئه طبرستانˇ تؤليت. [۴۱][۴۲] ابۊالعباسˇ مرگˇ پسي به‌صفر ۲۹۸ ه.ق، محمدبن‌ابراهیم صعلۊک، رىˇ حاکم، ساماني أميرˇ فرمؤنˇ مطابق بۊشؤ طبرستان ؤ اۊرارˇ حکۊمت-ه گردن بيته. اۊنأني ابۊالعباسˇ رسۊمات-ه گردن ننأ ؤ ديلميئنˇ شيريني-ئه قطعؤده. أطرۊوش اي فرصت-ه غنيمت بۊدؤنسه ؤ ديلميئنˇ چکنه‌أنه بر ضدˇ صعلۊک بؤخمأسسه.[۴۳][۴۴]
سوؤمي فترک
[دچينواچين]گيل ؤ ديلمˇ گردأگيري أمرأ ۳۰۱ جمادي‌الاخر ه.ق سوؤمي گرش طبرستان-ئه عزيمت بؤده. ناصرˇ سپاه چالۊس (شالۊس)-ئه دؤرأؤدن ؤ پيرۊزي پس کس‌به‌کس برسأنئن آمؤل-ئه. [۴۵] محمدبن‌ابراهیم صعلۊک شکستˇ پسي جيويشته آمؤل ؤ اۊراگؤرگان أجي برسئه رى. حسن أمما امؤلˇ مئن مشايخ ؤ مۊللأن-ه قأينأ بؤده سامانيئنˇ حمايت أجي دس ويگيرن. اي حسابˇ سر بي‌دردسر واردˇ شأرأبؤ. [۴۶] هۊ سأتتأ عبدالله‌بن حسن عقیقي گه ساري علويئن أجي بۊ خۊ يارؤنˇ أمرأ حسن-ه تنأگيته ؤ پۊرˇ پۊر آدم نفرات اينˇ أمرأ بيعت بؤدن.
سربس
[دچينواچين]- ↑ تاريخ گيلان از آغاز تا پايان حکومت‌های محلی خان سالار، ناصر عظیمی، ولگ ۲۸۶، نشر فرهنگ ایلیا
- ↑ ناطق بالحق (ابۊطالب هارۊني)، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۰
- ↑ جنداري، ولگ ۴۶
- ↑ طبری، جلد ۹، ولگ ۶۱۲، ۶۲۱
- ↑ بخاری، ولگ ۵۳
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، جلد ۱، ولگ ۳۲-۳۳
- ↑ ابن عنبه، ولگ ۳۰۸
- ↑ ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۰-۵۱
- ↑ مُحلی، جلد ۲، ولگ ۵۶
- ↑ تتميم آملي، ولگ ۶۰۴
- ↑ ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۰-۵۱
- ↑ مُحلی، جلد ۲، ولگ ۶۴
- ↑ هبوط قدرت از کوهستان به جلگه/ بخش دوم؛ ناصر عظيمي - ورگˇ وبجيگه
- ↑ ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۲
- ↑ مُحلی، جلد ۲، ولگ ۶۷
- ↑ ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۳
- ↑ ابن اسفنديار، جلد ۱، ولگ ۲۶۲
- ↑ مادلۊنگ، ۱۹۷۵، جلد ۴، ولگ ۲۰۸
- ↑ مسعۊدي، جلد ۵، ولگ ۲۶۰
- ↑ صابي، ولگ ۲۳-۲۴
- ↑ علم‌الهدی، ولگ ۶۳
- ↑ منصۊر بالله، جلد ۱، ولگ ۳۰۹
- ↑ حسني مؤيدي، ولگ ۱۸۴
- ↑ صابي، ولگ ۲۳
- ↑ قخررازي، ولگ ۱۲۳
- ↑ ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۳، ۶۰
- ↑ صابي، ولگ ۲۳-۲۴
- ↑ ابن‌واصل، تاریخ صالحی، ولگ ۴۷۴
- ↑ ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۶۰
- ↑ ابن‌اثير، جلد ۸، ولگ ۸۱
- ↑ نويري، جلد ۲۶، ولگ ۹
- ↑ صابي، ولگ ۲۶
- ↑ اؤلياالله، ولگ ۱۰۴
- ↑ ابن‌اسفندیار، جلد ۱، ولگ ۲۶۰
- ↑ حسني مؤيدي، ولگ ۱۸۴
- ↑ علي‌بن‌بلال‌آمؤلي (حسنی، تتمیم، ولگ ۶۰۶-۶۰۷)
- ↑ ابن‌اثير، جلد ۸، ولگ ۸۱
- ↑ ابن‌اسفندیار، جلد ۱، ولگ ۲۶۵-۲۶۶
- ↑ ابن‌اثیر، جلد ۸، ولگ ۸۱-۸۲
- ↑ ميرخواند، جلد ۴، ولگ ۳۸
- ↑ مسعۊدي، جلد ۵، ولگ ۲۶۱
- ↑ ابن‌اسفندیار، جلد ۱، ولگ ۲۶۶
- ↑ ابن‌اثیر، جلد ۸، ولگ ۸۲
- ↑ ابن‌اسفندیار، جلد ۱، ولگ ۲۶۸-۲۶۹
- ↑ گرديزي ولگ ۱۹۰-۱۹۱
- ↑ حمزه ايصفهاني ولگ ۱۷۴-۱۷۵