رها برنامه

رها نرمبزار (اينگيليسي: free software) یکجور برنامه ايسه کی خو سربس (منبع)ˇ کؤدˇ همره پخش بنه ؤ یکجور زاکون (قانون، مجوز)ˇ همره مؤنتشر بنه کی کاراکشئن (استفاده) ؤ دچینواچین (edit) ؤ واپخشأگودن (هنده انتشار دأن)ˇ حقه هدئنه کاربرؤنه. رها برنامه'ن ویشتري داوطلب ؤ ایلجاري برنامه‌نويسؤنˇ کونوشˇ همره یکته پؤرؤژه مورسؤن چاگوده بنن. رها برنامه'نˇاصلˇ ايده اينه کی کاربرؤن خأ خوشؤنˇ ديجيتالي دزگاؤنˇ صاحاب ببون نأ او دزگاؤنˇ چاگوده‌کسؤن.

رها برنامه'ن، مالکیتي برنامه'ن (مایکروسافت ویندؤزˇ مورسؤن) جی تؤفیر کؤنن؛ مالکیتي برنامه'ن، کاراکشئن ؤ دچینواچئن ؤ واپخشأگودنˇ سر، کاربرˇ آزادی و رهاییه محدود کؤنن ؤ اوشؤنی گه ای محدودیتؤنه رعایت نکونن قانوني تنبيه بنن.

رها برنامه'ن، حتمن نخأ مجانی ببون. شاید یکجور برنامه ببون کی مجانی ببون ؤ خو کاربرؤنه پول هنگیره امما هنده کاراکشئن ؤ دچینواچئن ؤ واپخشأگودنˇ حقه هندئه. پس رها برنامه'نˇ مأسمک، آزادي ؤ رهایي ايسه نأ مجانی یا پولی بؤن: کاربرؤن رها ايسن کی هرچی خأنن خوشؤنˇ برنامه همره فیچینن. حتا تينن هنده اونه پخشأکونن و بفورشن، حتا سود ؤ بالابودˇ همره.

ريچارد استالمأن، سال 1985 او زمت کی گنؤ پؤرؤژه' سرأیته دبو ؤ خأس رها برنامه'نˇ بونگه' بناکونه، اول بار «رها برنامه» عبارته بوته.

تعريف

رها برنامه'نˇ بونگه، رها برنامه' ايتؤ تعریف بوده: هر برنامه‌یی کی اي رهایي‌ئنه خو کاربرؤن‌ئبه فرهم بکونه، رها برنامه دخؤنده بنه:

• کاربرؤن خأ بتؤنن او برنامه' هر قصد ؤ نیتي به کی خأنن کأرأکشن.
• کاربرؤن خأ بتؤنن برنامه' خوشؤنˇ نیازˇ وأسی دچينواچين بکونن؛ اي کارئبه خأ برنامه سربسˇ کؤدؤنه کاربر ني بدأره.
• کاربرؤن خأ بتؤنن برنامه' واپخشأکونن ؤ هدئن دیگرؤنه؛ اي کاره تينن مجانی بکونن یا پول هگيرن.
• أگه یکته کاربر، برنامه' تغیير بدأ، خأ بتؤنه اونه هنده پخشأکونه ؤ هدئه ديگرؤنه.

زاکونؤن

رها برنامه'ن، زاکون (پروانه، اجازه‌نامه یا مجوز و...) همره بيرين هنن کي اي زاکونؤن، او رهایي‌ئنه کاربرؤنه هدئنن. GPL زاکونˇ مورسؤن یا BSD یا MIT یا ISC و...

اي زاکونؤن اننئی کسؤنˇ جی تؤفیر کؤنن ؤ هرته یه پاره آدمؤن یا شرکتؤنˇ جی ؤ یه پاره هدفؤنˇ وأسی چاگوده ببؤن.

ايشؤن رها برنامه ايسن

• لينۊکس (گنؤ/لينوکس ؤ اندرؤیدˇ لو (هسته))
• داروين (OS X ؤ iOS سيستم‌عاملؤنˇ لو)
• اي وبمجؤن: فاىرفاکس ؤ کرؤمیؤم
• اي اداري مجموعه'ن: ليبره آفيس ؤ اؤپن آفيس
• اي ميزˇ کارؤن: KDE ، گنؤم، XFCE، LXDE
• اي مدیریت محتوا برنامه'ن: وؤردپرس (Wordpress)، جوملا، PHP-Nuke،زيکولا، مامبو، دروپال.