پرش به محتوا

اؤتريش-مجارستان

Wikipedia جي
اؤتريش-مجارستان ٚ امپراتۊري
Österreichisch-Ungarische Monarchie (آلماني زوان) Osztrák-Magyar Monarchia (مجاري زوان)
اؤتريش-مجارستان
اؤتريش-مجارستان ٚ جيگا
اؤتريش-مجارستان، ۱۹۱۳ مئن
اؤتريش-مجارستان ٚ جيگا
اؤتريش-مجارستان، ۱۹۰۸ ٚ مئن
  • صۊرتي: اؤتريش (کيسلِيثانيا)
  • سبز: مجارستان (سنت استفان ٚ تاج ٚ جيگائان)
  • آوي: بؤسني و هرزگؤوين
مرکزوين
پيله‌ترين شأر وين، بۊداپستوين، بۊداپست
رسمي زوان آلماني زوان، مجاري زوان، چکي زوان، لهستاني زوان، اؤکرايني زوان، رۊمانيايي زوان، کرؤواتي زوان، ايتاليايي زوان، اؤسلؤواکيايي زوان، صربي زوان، اسلؤونيايي زوان
رائج ٚ زوانان بؤسنيايي زوان، رۊسيني زوان، ييديش
نژادي جرگه‌ئن  آلماني، مجاري، چکي، لهستاني، اسلاو، رۊمانيايي، ايتاليايي، جؤهؤدي
دين رۊمي کاتؤليک، پرؤتستان، خۊرتاوي اؤرتؤدؤکس، جؤهؤديت، سۊني ايسلام
حکۊمت ٚ نؤع مشرۊطه پادشائي، دۊته‌يي پادشائي
حاکمان ٚ نام  • ‎۱۸۶۷–۱۹۱۶ أولي فرانتس يؤزف • ‎۱۹۱۶–۱۹۱۸ أولي کارل 
پيلئکي
 -  پيلئکي ۶۷۶٬۶۱۵کيلۊمتر مربع 
جمعیت
 -  سرشۊماري ۵۲٬۸۰۰٬۰۰۰ ()
پۊل ٚ واحد گؤلدن ‎(۱۸۶۷–۱۸۹۲) کرؤن ‎(۱۸۹۲–۱۹۱۸)

اؤتريش-مجارستان ايته دۊته‌يي پادشائي بۊ کي ج سال ۱۸۶۷ تا ۱۹۱۸، وسطي اۊرۊپا مئن حکۊمت کۊدي. أ سامان ج اؤتريش ٚ امپراتۊري و مجارستان ٚ پادشائي ايجاد بؤبؤسته بۊ.

تاريخ

[دچينواچين]

سال ۱۸۶۷ ٚ مئن، اؤتريش ٚ امپراتۊري به اؤتريش و مجارستان تخسيم ببست. هر سامان ايته نؤخؤست‌وزير و ايته پارلمان دأشتي، ولي ج هر پارلمان ۶۰ته نماينده به دعوت امپراتۊر، بۊداپست يا وين ٚ مئن أمؤييد ايته جا و به‌طؤر مؤستقل، درباره‌ي سامان بحث کۊديد.[۱]

أن باعث ببست اؤتريش ٚ آلماني‌زوانان و مجاران-أ به‌هم نزديک ٚ کۊد،ولي نتأنست رۊمانيائيان، اسلاوان و ايتاليائيان-أ راضي بۊکۊنه. أن أقوام خأستيد ايته فدرالي حکۊمت چأکۊنيد. ج خارج، اؤتریش آلمان ٚ امپراتۊري‌أمره ايته پيمان دوأست و سال ۱۸۷۹ مئن بؤسني و هرزگؤوين-أ فيگيفت. أ سامان ٚ خارجي سياست، مؤتکي به آلمان ٚ امپراتۊري و وعدتر ايتاليا پادشائي أمره بۊ. رۊسيه و صربستان ٚأمره دۊشمن بۊ؛ چۊنکي اسلاوان ٚأمره دۊشمني دأشتي.[۲]

اؤتريشيان خأستيد بؤسني و هرزگؤوين مئن ايته مشرۊع ٚ حکۊمت بدأريد تا اۊشن-أ ج عۊثماني ايمپراتۊري فيگيريد و ني ايته ضربه به اسلاوان بزأنيد. ۱۹۱۴ ٚ ۲۸ ژۊئن ٚ مئن، آرشيدۊک فرانتس فرديناند، اؤتريش-مجارستان ٚ وليعهد، خۊ زنکه أمره سارايوؤ مئن توسؤط ايته ميللي‌گرا صرب، بۊکۊشته بؤبؤست. درنتيجه ۲۸ ژۊئيه مئن اؤتريش-مجارستان به صربستان ٚ پادشائي اعلان جنگ بده کي درنتيجه رۊسيه امپراتۊري، درحمايت ج صربستان، به اؤتريش-مجارستان اعلان جنگ بده. آلمان ٚ امپراتۊري هم طبق خۊشن ٚ ايتحاد، به رۊسيه اعلان جنگ بده و درنتيجه أولي جهاني جنگ شرۊع بؤبؤست.[۳]

فرانتس يؤزف-أ مؤردن ٚ پسي، سال ۱۹۱۶ مئن، اۊن ٚ جانشين، کارل، وعده بده بۊ کي أساسي قانۊن-أ ويرايش بۊکۊنه ولي أولي جهاني جنگ ٚ مؤتفقين، ج اؤتريش-مجارستان ٚ فۊگۊردأستن حمايت بۊکۊديد. دۊته توافؤق، سنت‌ژرمن و تريانؤن، أ سامان ٚ انحلال-أ رسماً اعلام بۊکۊديد[۱] و أولي جهاني جنگ ٚ پسي، أ سامان نابۊد بؤبؤست.

أقليت ٚ قؤمان

[دچينواچين]

اؤتريش-مجارستان، ايته چنتاميلليتي سامان بۊ. أ سامان ٚ مئن علاوه‌بر آلمانيان (اؤتريشيان) و مجاران، چنتا باخي قؤم ني زيوش کۊديد. ج اؤشن شه اسلاوان، رۊمانياييان، ايتالياييان، جؤهؤديان و ايستريائيان-أ نام بؤبؤرد. أ گرؤئان ٚ مئن اختلاف وؤجؤد دأشتي و نتأنستيد همديگر ٚ أمره زيوش بۊکۊنيد. درنهايت، أ سامان ٚ فۊگۊردأستن ٚأمره هرکۊدام ايته سامان خۊشان ٚر چأکۊديد.

ايسترؤ-رۊمانياييان

[دچينواچين]

ايستريا مئن، ايته قؤم زيوش کۊديد به‌نام ايسترؤ-رۊمانياييان، کي مؤرد تبعيض قرار گيفتيد. کرؤواتان، تلاش کۊديد اؤشن-أ خۊشأن ٚ مئن حل بۊکۊنيد، و ج ايته ور ايتالياييان تلاش کۊديد کي ايسترؤ-رۊمانياييان ٚ حق تأيين سرنوشت-أ فيگيريد.[۴][۵]

سال ۱۸۸۸ مئن، أ پيشنهاد مطرح بؤبؤست کي ايسترؤ-رۊمانياييان بتأنيد ايته مدرسه خۊشأن ٚوأسين چأکۊنيد. ايتالياييان ج أ پيشنهاد حمايت بۊکۊديد، ولي کرؤواتان مۊخالفت بۊکۊديد چۊنکي خأستيد نشان بديد ايسترؤ-رۊمانياييان ني اسلاو ايسيد.

آخر ٚسر، ايسترؤ-رۊمانياييان ٚ ويشتر، کي عمۊماً جامعه مئن فقير بيد، تا سال ۱۸۷۵، کرؤواتان ٚ مئن حل بؤبؤستيد و به‌شکل اسلاو در بمؤييد؛ هرچند کي هنۊ ايته کۊجي جامعه ج اؤشن بمأنسته.

جؤهؤديان

[دچينواچين]
اؤرتؤدؤکس ٚ جؤهؤديان، ج گاليسيا، سال ۱۹۱۵

حدۊد سال ۱۹۰۰، جؤهؤديان، دۊ ميليۊن نفر أ سامان ٚ مئن زيوش کۊديد و جمعيت دأشتيد. جؤهؤديان، اؤتريش ٚ مئن خؤب وضعي نأشتيد. ضدجؤهؤدي جۊنبشان، ه سالان ٚ مئن شکل بيگيفتيد کي ايته اؤلگؤ دأنسته بيد آدؤلف هيتلر ٚ سياستان ٚ وأسي. مسيحي ايجتيماعي ٚ حيزب ني جؤهؤديان ٚ عليه بۊ کي مردۊم ٚ سر تأثير دأشتي.

باأنکي بعضي مردۊم جؤهؤديان ٚ عليه بيد، نه اؤتريش و نه مجارستان، جؤهؤديان ٚ أمره کاري نأشتيد؛ يعني ويشتري مۊشکيلان جؤهؤديان ٚأمره، ج مردۊم ٚ ور بۊ. دۊته دؤلت ترسئيد کي فعاليت عليه جؤهؤديان، مۊنجر به أقليتان ٚ شۊرش ببه و سامان ٚ اؤضاع ج اؤشن ٚ دس خارج ببه. ضدجؤهؤدي حيزبان، چۊنکي کم طرفدار بيد، پارلمان ٚ انتخابات ٚ مئن شکست خؤرديد و به حاشيه شؤييد.

جؤهؤدیان ٚ پيله کنيسه، پچ ٚ مئن


أکثر جؤهؤديان، اؤتريش-مجارستان ٚ مئن، کۊجي شأران ٚ مئن، گاليسيا مئن و مجاري رۊستائان و بؤهمي رۊستائان ٚ مئن زيوش کۊديد. باأن‌وؤجؤد، پيله‌شأراني وين، بۊداپست، کراکؤف يا پراگ ٚ مأنسن، پؤر جمعيت دأشتيد و بعضي جؤهؤدي محلئان ني أ شأران ٚ مئن وؤجؤد دأشتي جؤهؤديان ٚ وأسي.

  1. 1 2 فرهنگ تاریخ جلد اوّل، ترجمهٔ احمد تدین، شهین احمدی، مؤسسه انتشارات آگاه، تابستان ۱۳۶۹، ص. ص۸۰
  2. ش. دولاندلن، تاریخ جهانی از قرن شانزدهم تا عصر حاضر (جلد دوم)، ترجمهٔ احمد بهمنش، انتشارات دانشگاه تهران، ص. ص۳۵۲
  3. غفاری فرد، عباسقلی (۱۳۸۳)، تاریخ اروپا از رنسانس تا پایان جنگ جهانی دوم، تهران: فرهنگ، ص. ص۲۱۸
  4. Weigand, Gustav (1892). Romania. Recueil trimestriel consacré à l'étude des langes et des littératures romanes (in French). Émile Bouillon. pp. 240–256.
  5. Zbuchea, Gheorghe (1999). O istorie a Românilor din Peninsula Balcanică: secolul XVIII-XX (in Romanian). Bucharest: Biblioteca Bucureștilor. ISBN 978-9-7398-9188-2.