کامپيۊتري لابدؤن

کامپيۊتري شبکه ىا کامپيۊتري لابدؤن (اينگيليسي مئن: computer network) ىته تله-ارتباطي (telecommunications) شبکه هيسه گه کاربردي برنامه'نه پشتيباني کۊنه، هۊتؤ ني گۊذارنه کامپيۊتران، دىتا'نه تغىير بدن. بيسيم ىا کابلي رسانه همرأ شأنه کامپيۊتري لابدؤنؤنˇ گۊده'نˇ^{{سربس خأنه}} (nodes) مئنأ، ارتباط برقرار گۊدن.

لابدؤنˇ مئنˇ کامپيۊتري دسگا'ن گه يکجا جي سربس گيرنن، ىکته مسيره (route) ادامه دنن ؤ سرآخر به ىکته دىتا ختم بۊنن، لابدؤن گۊده'ن (network nodes) دخؤنده بۊنن. گۊده'ن تۊنن خۊ پهلۊ هاسته (hosts) فراهم بؤنن. خۊدي تله-فؤن ؤ شخصي کامپيۊترؤنˇ مۊسؤن.

زمتي دۊته دسگا مئنأ ىکته لابدؤن چاگۊده بۊنه گه اۊ دۊ ته دسگا، ىکته تۊنسه-بۊ اؤکته همرأ ارتباط برقرار بؤنه، نؤبۊ، دسگا'ن تۊنسه-بۊن کسنˇ همرأ به ىه نحوي ارتباط برقرار بؤنن.

خصلتؤن

کامپيۊتري لابدؤن ممکنه خۊدي ىکته شاخه (branch)، مؤخابراتˇ ره درنظر گيتن بؤبۊ، هۊتؤ ني اطلاعاتˇ تکنؤلؤژي، کامپيۊتر ؤ مؤهندسي برقˇ ره. ىکته کامپيۊتري لابدؤن اجازه دنه تا دسفأرس کارگيرؤن به ذخيره-بؤبؤ اطلاعاتي گه کامپيۊترˇ مئن لابدؤنˇ دل نأن دسفأرس بدأرن، هۊتؤ ني اي تواناىئه دنه تا فاىلؤن ؤ دىتا'ن اشتراک بنأبؤبۊن ؤ مردۊم کسنˇ همرأ ىکته خۊجير ارتباط برقرار بؤنن، اي امکانات ايمىلˇ را جي ؤ ىا چتˇ تنبي‌ئن (chat rooms) ؤ تله-فؤن ؤ ويدئؤ کؤنفرانسˇ را جي تأمين بۊنه.

اينترنت؛ ىکته لابدؤن، لابدؤنؤنˇ جي

اينترنت و اۊنˇ گۊده'ن ؤ رچان

اينترنت خۊ عمۊمي معنا مئن ىکته لابدؤنه لابدؤنؤنˇ جي گه اولاً به صۊرتˇ فيزيکي کسن کسنه گلأکته'ن، ثانياً قأدر هيسن کسنˇ ور خۊدي ىکته واحد لابدؤن کار بؤنن. لابدؤنˇ کار پيش شؤؤنˇ ره کامپيۊترؤن گه اينترنتˇ مئن درن خأني ايتؤ عمل بؤنن:

1. همگي کسن کسنˇ ارتباط زأنˇ ره، ىکته ىکسان زبانˇ جي کارأگيرن. ىا
2. کسن کسنˇ زبانˇ فأمسنˇ ره، ىکته خۊجير وگردأنکسˇ جي کارأکشئن.

لابدؤن دٚبٚسکه

کامپيۊترˇ ارتباطي خالؤن، که دٚبٚسکه'^{{سربس خأنه}} (packet) پؤشتيباني نؤنن خىلي راحت ىکته کمي جرىانˇ مۊسؤن جابجا بۊنن. ولي کامپيۊتري لابدؤنˇ مئن اطلاعات اکثرا دبسکه-ىي (in packet) منتقل بۊنن. زمتي که دبسکه'ن مقصد رسنن، کسن کسنه گلأکنن ؤ وکنن خۊدي هۊ اصلي پىامي (original message) گه اۊسئه گۊدنˇ ره اۊنˇ دىتأن دبسکه'نˇ دل دل قالب-بندي وکته بؤن. زمتي که کارگير دبسکه اۊسئه گۊده دننه، خال تۊنه دئباخي کارگيرؤنˇ دبسکه'نˇ همرأ پۊرابۊن. اۊ مسيري (route) گه دبسکه نياز دأنه تا اۊ را جي شبکه مئن را ردتابۊ بلافاصله دسرس ننئه، هين وأسر دبسکه صف (queue) هيسنه ؤ رفاق (wait) نيشينه تا خال (link) آزادابۊ.

لابدؤنˇ تخسيم بندي

لابدؤنانه دۊ جۊر تخسيم کؤنن: جابجاىي تکنؤلؤژي جي ؤ اندازه لابدؤني جي.

جابجاىي تکنؤلؤژي مئن، لابدؤنؤن دؤ جۊر هيسن: پخشي (broadcasting) لابدؤنان ؤ جؤفتاجؤفت (peer to peer) لابدؤنان.

اندازه لابدؤني مئن ني، محلي لابدؤن دأنيم ؤ شهري لابدؤن ؤ سراسري لابدؤن.

پخشي لابدؤنؤن

پخشي لابدؤنؤن ىکته کانال دأنن گه همه ته کامپيۊترؤنˇ مئنأ مشترک هيسه. کامپۊترؤن هر ىته خۊ پىامؤنه دبسکه-ىي، کانالؤنˇ سر اۊسئه کۊنن ؤ همه ته کامپيۊترؤن اۊ دبسکه' گيرنن. پىامˇ مئن هۊ کامپيۊتري آدرس بنويشته بؤبه گه قراره پىام اۊنˇ ره اۊسئه بؤبۊ. دئباخي کامپيۊترؤن چؤن آدرس اۊشؤني، پىامˇ دل بنويشته نؤبه پىامه رهأ دنن ؤ کامپيۊتر مؤرد نظر پىامه گيرنه. اي روشه پخشي گۊنن.

جؤفتاجؤفت لابدؤنؤن

جؤفتاجؤفت لابدؤنˇ مئن، تک تکˇ کامپيۊترؤنˇ مئنأ ىته سيوا مسير نئه. ىکته پىام خۊ مسيرˇ را مئن چندين ماشينˇ جي ردتابۊنه. اي جۊر لابدؤنؤنˇ مئن، دۊ ته کامپيۊترˇ مئنأ، کۊتاترين مسيره پىدا واتن ىکته أساسي مسئله هيسه.

محلي لابدؤنؤن

محلي لابدؤن (Local Area Network) ىته خصۊصي لابدؤن هيسه که کۊچئه ابعادˇ ره معمۊلا ىک کيلۊمترˇ ره کارأگىته بۊنه. اي شبکه، ىکته شرکتˇ لابدؤنؤنه تۊنه کسن کسنˇ همرأ متصل بؤنه. تۊنه منابع' به اشتراک بنه ؤ اطلاعاته تبادل بؤنه. محلي لابدؤنؤن به LAN مشهۊرن.

محلي لابدؤنؤنˇ مئن سۊ ته پارامتر نئه گه خىلي مؤهمن: اندازه، انتقالˇ تکنؤلؤژي ؤ جيگه-شناسي^{{سربس خأنه}} (topology).

شهري لابدؤنؤن

شهري لابدؤنؤن (Metropolitan Area Networks)، حدۊدا دأ کيلۊمتره پۊشش دنن ؤ به MAN مشهۊرن. شهري لابدؤنؤنˇ مئنأ کابلي تلويزيۊني لابدؤنؤنه شأنه خۊجيرترين نمۊنه دؤنسن.

سراسري لابدؤنؤن

سراسري لابدؤن (Wide Area Network) حدۊدا ىک صد کيلۊمتره پۊشش دنه که ىته کشور و ىا قاره' دربر گيرنه. اي لابدؤنؤن به WAN مشهۊرن.

گسترده شبکه مئن کامپيۊترؤني نأن گه کامپيۊتري برنامه'ن اۊشؤنˇ سر اجرا بۊنن ؤ هاست (host) دخؤنده بۊنن ؤ بۊن-شبکه همرأ کسن کسنه گلأکنن. بۊن-شبکه وظيفه اينه گه پىامه ىکته هاستˇ جي به اؤکته هاست اؤسئه بؤنه.

جيگه-شناسي

اينکه کامپيۊتري لابدؤنؤنˇ مئن، کامپيۊترؤن چۊته کسن کسنه متصل وکن لابدؤن جيگه-شناسي^{{سربس خأنه}} (اينگيليسي مئن: Network Topology) دخؤنده بۊنه. ىته شبکه طراحي ره دۊ ته اصلي پارامتره درنظر گيتن خأني: اقتصادي بؤؤن ؤ قابل اعتماد بؤؤن.

جيگه-شناسي جۊرؤن

جيگه-شناسي مئن، لابدؤنؤن چند جۊرن: اۊتۊبۊسي (bus)، رۊجاىي (star)، رچي (line)، ريسه-ىي (ring) ؤ داري (tree) ؤ...

تؤپؤلؤژي جۊرؤن

اۊتۊبۊسي جيگه-شناسي

اۊتۊبۊسي جيگه-شناسي مئن، ايستگا'نˇ مئنأ ىکته ارتباطي رچ^{{سربس خأنه}} (line) نئه. هرلحظه مئن کامپيۊترؤن خالي ىکته تۊنن رچˇ سر دىتا اؤسئه بؤنن و اي زمتˇ مئن دئباخي کامپيۊترؤن خأ چؤم بزنن ؤ دىتا اؤسئه گۊدنˇ جي خۊدداري بؤنن نوىلا گنش (collision) پيش هنه.

ريسه-ىي جيگه-شناسي

ريسه-ىي جيگه-شناسي مئن، ريسه مۊسؤن ىکته ارتباطي کانال نئه گه اۊنˇ سر ؤ کيۊن، کسن کسنه متصل هيسه ؤ گلأکته نئه.

رۊجاىي جيگه-شناسي

رۊجاىي جيگه-شناسي مئن، ايستگا'ن همه ىکته مرکزي دسگا' گلأکنن ؤ اي مرکزي دسگا هاب (hub) دخؤنده بۊنه ؤ ارتباط دسگا'ني هابˇ جي برقرار بۊنه.

امرۊزه رۊجاىي ؤ اۊتۊبۊسي جيگه-شناسي، کامپيۊتري لابدؤنؤنˇ مئن ويشتر کارأگىته بۊنن.

مسيرىاج ؤ مسيرىاجي

مسيرىاج اطلاعاتˇ بۊردنˇ ره، شبکه مئن، خۊجيرترين مسيره محاسبه کۊنه.

مسيرىاج (Router) ىته شبکه گۊدني دسگا هيسه گه دىتا پاکتؤنه کامپيۊتري لابدؤنؤنˇ مئنأ سرأدنه. مسيرىاجؤن اينترنتˇمئن ىته تابع'ن ترافيک گردؤني ره. دىتا پاکت معمۊلا لابدؤنˇ مئن ىته مسيرىاجˇ جي به اۊ ىکي مسيرىاج سرأدأبۊنه تا به خۊ مقصد گۊده (Node) برسه. مسيرىاج به لابدؤنˇ مئنˇ دىتا رچؤن (Data Lines) متصل بؤبه. وختي ىته دىتا پاکت ىته رچˇ مئن جا گيرنه، مسيرىاج پاکتˇ مئنˇ آدرسه خؤنه تا نهاىي مقصده معىن بؤنه.

معرۊف مسيرىاجؤن ويشترن خؤنگي هيسن و ىا ىته کۊچئه اداره ره، سبک دىتا'نˇ ره، مثال خۊدي ايمىل ؤ وب ولگؤنˇ ره کارأگىته بۊنن.

مسيرىاجي ىته پرؤسه هيسه لابدؤنˇ مئن مسير دؤجيني ره. مسيرىاجي مئن گۊده'نˇ مئنأ خۊجيرترين مسير پىدا وابۊنه.

سؤني

اينکه اطمينان حاصل وکه لابدؤنˇ مئن، محرمانه پىامؤن فضۊل کسؤنˇ دس دنکنه و ىا فضۊل کسؤن اۊ اطلاعاته تغىير دأ مننسه بۊن، سؤني گۊنن. سؤني نۊگذارنه غىرمجاز کارگيرؤن به سرري پيغؤمؤن دسرسي بدأرن.

لابدؤنˇ امنيتي مۊشکلات

شبکه امنيتي مۊشکلات، اي چهار حؤزه مئن جا گيرنه:

1. محرمانگي (confidentiality). اطلاعات غيرمجاز کارگيرؤنˇ دس دنکه
2. احراز هويت (authentication). مطمئن بؤؤن از اينکه طرف هۊني هيسه گه خأ بؤبۊن
3. انکارناپذيري (nonrepudiation). لابدؤنˇ مئن قانۊني ؤ تجاري سندؤن حتمن امضا وکن خأني. انکارناپذيري، ديجيتال امضا'نˇ همرأ سرؤکلله زنه. طرف امضا بؤده پسي مدعي وکنه گه امضا نؤده، ايندر مؤشکل پيش هنه گه برطرف بؤبۊن خأني
4. کنترل ىکپارچگي (integrity control). اطمينان حاصل گۊدن از اينکه پىغؤمي گه گيتن بؤبه هۊني هيسه گه اۊسئه بؤبه. را مئنأ دسکاري نؤبه

رمزنگاري

ىکته ابزار هيسه اطلاعاتˇ محرمانه دأشتنˇ ره و اطمينان حاصل کۊنه اطلاعات رسلا مبدأ ؤ مقصدˇ مئنأ ردؤبدل بۊنه. لابدؤنˇ امنيتˇ برقرار گۊدنˇ ره، شأنه رمزنگاري ابزارؤنˇ جي کار گيتن.

رمزنگاري الگؤريتمؤن، به دؤ دسسه تخسيم بۊنن: متقارن کيليد ؤ عمۊمي کيليد.