غریبشا
غریبشا یا عادلشا یا کالنجار سؤلطان، جمشید خان رشتی ریکهٰ کی گیلانˇ مئن یکته قیامˇ سردسه بو. اینˇ پئر جمشید خان، بیه‌پسˇ خان بو کی شا عباسˇ زمت فگرسه‌بو. کالنجار خو پئر مردنˇ پسی بچه‌بؤبو و تا شا عباسˇ مردن دخوته زندگی گود.
شا عباسˇ مردن پسی یک عده گیلانی حاکمؤن و مالکؤن: عنایت خان لشتˇنشایی، سؤلطان ابوسعید چیک، کربلایی محمد گؤکه، کولˇمحمدخان کوچسفانی، جوت شاهمراد گیلوایی، محمدبیک شامؤرادˇ ریکه، شیرزاد بیک کیسومی، آتشباز خوشکˇبیجاری بانی یک جرگه دیگه کی دخوته ایسأبون، شا عباسˇ مردنˇ پسی فرصته خوروم بدئن و کالنجاره سلطنت‌ئبه دؤجین بودن و اونه عادلشا دخؤندن.
ای پیلˇکسؤن وختی ای کاره بودن خوشؤنˇ حرکته سرأیتن و گیلانˇ شهرؤن و ناحیه‌ٰنˇ مئن شورش بودن. اولسر لایجؤنˇ کلانترˇ امواله غارت بودن و بازون قتل و غارته ویشتراگودن. وختی شورشˇ هنه‌شر ویشترابؤ، عادلشا (غریبشا) لشکر هرته جیگهٰ کی دیرین شو ناقاره زئنˇ همره مردومˇ شور و هیجانه ویشتراگود تا اینکه حدودˇ سی هزار نفر اونه دؤراگودن. اونˇ هدف این بو کی تمامˇ گیلانه، بیه‌پیش و بیه‌پس و حتا تمامˇ دارالمرز و رستمدارˇ ولایته بگیره.
غریب شا قیام[دچينواچين]
(اصلی وانیوس: غریب شا قیام)
وختی غریب شا قیام گیلانˇ مئن دپیته و اینˇ پیروزی و به‌سری اخبار برسه شا صفی درباره، اون تصمیم بیته کی قایمتر ای قیامه دکوشه. هینˇ وأسی، آستارا حاکم، ساروخانˇتالشه مأمور بوده کی گرگین‌سؤلطان (گسکرˇ حاکم) و محمدی‌خان (کهدمˇ حاکم)ˇ ایلجارˇ همره غریبشا قیامه دکوشن. سرآخر، کوچسفانˇ مئن دو جرگه مئن درگیری ببؤ و غریبشا نیرو دشکسه و دامؤنˇ طرف بوروتن و حکومتی آدمؤن ایشؤنه تا لشتˇنشا کی چار فرسخ را بو دومباله‌کشی بودن و تا تینسن اوشؤنˇ جی بکوشتن و اسیر بودن.
ایتؤ ببؤ کی ای قیام بکوش-بکوش و خشونتˇ همره دمرده و بعضی سربسؤن بکوشته‌ٰنˇ عدهٰ تا هش هزار نفر بوتن. غریبشا سپهسالار، کیافریدون بمرده و شورشی‌ئنˇ وزیر و مشاور کربلایی‌محمدکو بانی غریبشا سپاهˇ سردار عنایت رحمت و اینˇ برأر محمدزمان‌بیگ و خودˇ غریبشا کی دامؤنؤنˇ مئن بوروته‌بؤن دؤلتی نیروؤنˇ دس دکتن. ساروخان ایشؤنه روانه بوده اصفهان، شا صفی دربار. شا صفی اولسر خأس غریبشا ببخشه امما اطرافیانˇ تحریکˇ سر سرآخر تصمیم بیته اینه بکوشه. هلئه اعدام نبؤ، عالی‌قاپو عمارتˇ مئن یکته پیله جشن بیته و مردوم جیمأبؤن و بازون غریبشا زجر بدأن. اینˇ پاؤنه نأل بودن و اینˇ جیری فکه سوراخأگودن مردومˇ چیشمˇ پیش نقشˇجهانˇ سیمبرˇ مئن اینه آؤزینأگودن و تیرباران بودن.
اولئاریوس کی کی چن سال بازون این کارسنهٰ گوزارش بوده، بنویشته «اینˇ کولˇ سر پالهنگ و زنجیر بنأن و هیتؤ اینه بنیشؤنئن اؤلاغˇ سر و یک عده فاحشه‌ٰنˇ همره کی به‌حساب اینˇ «ملتزمˇ رکاب» ببون اینˇ پس و پیش، روانه بودن شا صفی ورجه. شا صفی فرمان بدأ غریبشا چار دسˇ پا اسب و اؤلاغˇ مورسؤن نأل بودن و اینه بوتن کی گیلانˇ سامان کی اینˇ خاگ هیست و نرم بو بی‌نأل متی، امما ائره کی زمین سفته وا تأ نأل گودن کی بتؤنی بمجی. سه چار روز شا صفی پیش، غریبشا انواعˇ اقسامˇ وسایلˇ همره شکنجه بودن و چارمی زور اینه ببردن شاهˇ سیمبر و سیمبرˇ مئنه ستونˇ سر اینه آؤزینأگودن و تیرباران بودن. ایتؤ کی اول شا صفی خودش اولی تیره رها بوده و بازون بوته «هرکی مأ دوس بدأره یکته تیر ای خائن‌ئبه فودأنه» همه خوشؤنˇ کمانه دکشئن و هنی فوداشتن و تیر بزئن غریبشا جؤنه کی اینˇ جسد ستونˇ جؤر تیف‌دارفئره مورسؤن ببؤ و سو روزˇ تمام اینˇ جسد ستونˇ جؤر بمؤنسه و بازون جیرأکشئن و گیلأگودن.»
غریبشا یا عادلشا[دچينواچين]
(اصلی وانیوس: غریب شا قیام)
برخی صفوی‌ئنˇ زمتˇ نویشتنکسؤن، عادل‌شاهه هو غریبشا دؤنن و بعضی‌ئن ایشؤنه دو نفر سیوا دؤنن کی هردوته شا صفیزمت قیام بودن. عبدالفتاح فؤمنی کی گیلانˇ شی بو، عادل‌شاهه، کالنجار سؤلطانˇ لقب دؤنه کی سالؤنˇ سال فقر و فنا و نام‌اویری لیواسˇ مئن زندگی گود و یک عده گیلانˇ پیلˇکسؤن اینه به ای لقب ملقب بودن. بازون بمأ پیرشمسˇ گل گیلوایی خؤنه کی اوشؤنˇ اعتقاد ای بو کی خو زمتˇ شیخه و کالنجارˇ کمره دوستن و اسبˇ سر بنیشؤنئن و اینˇ نؤمی ناقاره بزئن. عبدالفتاح اعتقاد دأنه کی هی عادل‌شاهه عراقی‌ئن و قزلباشؤن غریبشا دخؤندن. پس عبدالفتاحˇ وؤتˇ مئن عادلشا و غریبشا یک نفرن.
امما برخی وؤتؤنˇ مئن بمأ دأنه کی غریبشا قتلˇپسی، یک عده کی هنده تنبیه نبؤبون، یک نفر دیگره غریبشا برأری یا جمشیدخانˇ نبیرگی ادعا همره عادلشا دخؤندن و هنده خأستن قیام بکونن امما هیچ‌چی‌نبؤ و میرزاتقی کی غریبشا قیامˇ دکوشتنˇ پسی مازندران و گیلانˇ وزیر ببؤبو قائلهٰ نطفه مئن خفه بوده.
رضا قلی خان هدایت کی سالؤنˇ سال بازون ای ماجرا روایت بوده و ای ماجرا «فتنه» دخؤنده، ای دوته فتنهٰ دو نفرˇ شی دؤنه و گونه «...اینˇ جی عجیبتر عادلشاهˇ قضیه ایسه کی گیلانی‌ئن یک نفر دیگره بیاتن و اونه عادلشا، غریبشا برأر دخؤندن و اون نی اسیرأ بؤ و ای قؤمˇ سفاهت آشکارأبؤ». منتظم ناصری نی نویسنه «سال ۱۰۳۸ یکته دئه فتنه گیلانˇ مئن برپا ببؤ و اون اینه... چون غریبشا... اصفهانˇ مئن، نقشˇجهانˇ سیمبرˇ مئن معدوم ببؤ، اونˇ پسی گیلانی‌ئن، یک نفر دیگره بیاتن و اونه عادلشا، غریبشا برأر دخؤندن و اون نی اسیر و نابودأ بؤ و ای دو واقعه شا صفی زمت وکته»
امما بخیاله عبدالفتاحˇ گب ویشتر به واقعیت نزدیکه چون باخی مؤرخؤن ای ماجرا جی فاصله دأشتن و ایشؤنˇ سربس اسکندربیک ترکمانˇ بنویشته ایسه کی خودش نی او ماجرا زمت، جایˇ دیگه ایسأبو و هرچی بنویشته خو بشتؤسه‌ٰنˇ جی بنویشته. امما عبدالفتاح هم هو زمت و هم هو جیگه ایسأ بو و شاهد عینی محسوب بنه و صفوی‌ئنˇ رسمی تاریخ‌نویس نی نبو و اینˇ اثر، محللی تاریخ محسوب بنه.
پس وا گوتن کی غریبشا هو کالنجار سؤلطان کی گیلانˇ مردوم، صفوی‌ئنˇ عاملؤن و دیوانی‌ئنˇ ظلم و اجحافˇ جی، خوشؤنˇ ایالتˇ مئن، اونه عادلشا دخؤندن، ای نأجه همره کی نابرابری و ستمˇ جی رها ببون. امما دؤلتی‌ئنˇ ورجه غریبشا نؤم بیته، چون کی پیشتر، شا عباسˇ فوتورکˇ وأسی، خو زوره دسˇ جی هدأبو و نام‌اویری و غؤربتˇ مئن زندگی گود.